In deze blog beschrijven we de meest gebruikelijke mogelijkheden en variaties van wat men onder plaatpantser draagt.
Introductie
Vanaf de klassieke oudheid werden maliënkolders gebruikt om het lichaam te beschermen op het slagveld. Maliënkolders boden goede bescherming tegen snijwonden en redelijke bescherming tegen steken en slagen van vijandelijke wapens. Ook nadat plaatpantser werd uitgevonden, bleven maliën onderdelen in gebruik.
Vanaf de 13de eeuw ontwikkelde plaatpantser zich. Plaatpantser bood betere bescherming tegen steken en slagen dan maliën. In het begin van de 13de eeuw werden vooral kwetsbare delen van de armen en benen beschermd met harnas onderdelen. Over de maliënkolder droeg men soms een coat of plates. Dit was een leren tuniek die bestond uit meerdere platen die aan de tuniek waren vastgemaakt.
Later ontwikkelden zich meer geavanceerde harnas onderdelen, zoals het kuras, de schouderstukken, volledige beenharnassen en armstukken.
Maar naast het harnas is het net zo belangrijk om aandacht te besteden aan wat je onder het harnas draagt.
Gambesons & lendeniers
Onderkleding is net zo belangrijk als het harnas zelf. Al vanaf de oudheid droeg men onder de maliënkolder een beschermende laag. Hier zijn weinig voorbeelden van bekend, maar we weten dat maliënkolders op zichzelf niet voldoende waren om het lichaam te beschermen tegen harde slagen. Een maliënkolder beschermt tegen snijdende bewegingen van wapens. Maar tegen steken van speren en zwaarden of slagen van bijlen biedt de maliënkolder onvoldoende bescherming.
Gambesons
Om die reden droegen de Normandiërs een verstevigde tuniek van ruw geweven linnen of wol onder de maliënkolder. Deze ontwikkelde zich tot de gambeson. Eigenlijk weten we niets over de gambesons die de Normandiërs en Vikingen droegen, behalve dat er een beschermende tuniek onder de maliënkolder werd gedragen.
In re-enactment veldslagen dragen Vikingen en Normandiërs gambesons vanwege de veiligheid. Het verschil met wat historisch onder de maliënkolder werd gedragen is een kleine compromis met moderne veiligheid.
Vanaf de 12de eeuw zien we in manuscripten duidelijk de gambeson verschijnen. De gambeson was een gewatteerde tuniek die bestond uit meerdere lagen linnen. Dit kon oplopen tot wel 12 tot 24 lagen.
Door deze lagen linnen kon de gambeson als een stootkussen impacten opvangen die anders trauma aan het lichaam zouden veroorzaken. Denk aan een slag met een bijl.
Historische bronnen vermelden dat gambesons zelfs geschikt konden zijn om de impact van pijlen op te vangen. Daarom werden gambesons ook zonder dure maliënkolders gedragen. Maliënkolders waren alleen beschikbaar voor de rijke aristocratie. Waarschijnlijk droeg men gambesons in sommige gevallen over de maliënkolder heen, mogelijk om deze dure maliënkolders te beschermen of om te verbergen welk type pantser iemand droeg.
Pantser riemen, lendeniers
In 13de eeuwse bronnen zien we melding dat maliën, beenlingen, of maliën chausses met een speciale riem (lendenier) om de middel werden vastgemaakt. Waarschijnlijk deed men dit al veel eerder en droegen ook de kruisvaarders en Normandische ridders al lendeniers die stevig rond de middel waren vastgemaakt om de maliën chausses op hun plek te houden. Waarschijnlijk bleven lendeniers tot in de 15de eeuw in gebruik, waarna ze vanaf midden 15de eeuw steeds vaker werden vervangen voor gambesons of arming jackets die aan de onderkant waren voorzien van veters. Vanaf de 14de eeuw gebruikte men lendeniers ook om stalen beenstukken van harnassen vast te maken. Zo zat het gewicht van de beenstukken rond de heup en de middel en rustte het niet op het been zelf. Anders zou het beenstuk tijdens een gevecht steeds verder afzakken.
12de-1ste helft 14de eeuw
Deze gambeson is gebaseerd op afbeeldingen in de Maciejowski Bijbel uit 1244-1254
https://www.celticwebmerchant.com/nl/wambuis-maciejowski-bijbel.html
In combinatie met een lendenier https://www.celticwebmerchant.com/nl/pantser/ridder-harnas-kopen/pantserriemen/ die waarschijnlijk onder de gambeson werd gedragen.
2de helft 14de eeuw-1ste kwart 15de eeuw
Deze gambeson is gemaakt naar een origineel dat werd gedragen door Charles de Blois 1319-1364.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laat-14de-eeuwse-mi-parti-gambeson.html
In combinatie met een lendenier https://www.celticwebmerchant.com/nl/pantser/ridder-harnas-kopen/pantserriemen/ die waarschijnlijk onder de gambeson werd gedragen.
15de-16de eeuws
Gambeson, arming jackets: aan deze gambesons kunnen harnas onderdelen direct worden vastgemaakt.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html
Maliënkolders en supplementen
Maliënkappen
De maliënkap is het eerste voorbeeld van een supplement dat onder de helm werd gedragen. Maliënkappen werden vanaf de Normandische periode rond 1000 n.Chr gebruikt. Ze bleven in gebruik tot de 15de eeuw, waarna ze vrijwel geheel werden vervangen voor maliënkragen (ook wel bisschopsmantel of standard genoemd).
De maliënkap beschermt de nek en het hoofd. Over de maliënkap werd vaak een helm gedragen, maar niet altijd. In sommige 13de-14de eeuwse manuscripten wordt er zelfs een secret onder de maliënkap gedragen. Maar de meest voorkomende manier om de maliënkap te dragen is onder de helm of los.
Onder de maliënkap wordt een wambuiskap gedragen. Zo zit het maliën niet direct op het haar. De wambuiskap helpt net als de gambeson ook bij het absorberen van klappen op het hoofd.
Ongeklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-alaric-9-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkanten-vizier-onbehandeld-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkanten-vizier-gebronsd-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zwarte-malienkap-messing-rand-ongeklonken-ronde-ri.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-gebronsd-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-verzinkt-ongeklonken-ronde-ringen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-spring-steel-ongeklonken-ronde-ringen-9m.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-malienkap-ongeklonken-ronde-ringen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-malienkap-mild-steel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-driehoekige-hals-verzinkt-9-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-driehoekige-hals-gebronsd-9-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-onbehandeld-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-verzinkt-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-zwart-ongeklonken-ronde-ringen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-driehoekig-vizier-onbehandeld-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-driehoekig-vizier-gebronsd-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-alaric-gebronsd-9-mm.html
Geklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkanten-vizier-ronde-ringen-rond.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-platte-ringen-ronde.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-driehoekig-vizier-ronde-ringen-rond.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-onbehandeld-ronde-ri.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-gemixt-geklonken-rin.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkap-met-vierkante-hals-platte-ringen-wigvor.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kap-met-vierkante-hals-gemixt-platte-ringen-wigvo.html
Maliën aventail
In de 14de eeuw werd de maliën avantail geïntroduceerd. Deze ‘kraag’ beschermt net als de maliënkap delen van de nek en het gezicht, maar zat niet onder de helm. In plaats daarvan werd hij aan de onderrand van de helm vastgemaakt. Dit kan worden gedaan met vervellers. Bij veel bascinets die we aanbieden zijn standaard vervellers aangebracht. In de 14de eeuw evolueerde de grote helm en secret (die vaak onder de grote helm werd gedragen) zich in de bascinet. Deze bood naast goede bescherming de vrijheid om meer te kunnen zien en te ademen. Tijdens één op één gevechten werd de grote helm soms afgedaan. Het hoofd werd dan beschermd door de onderhelm en de maliënkap. Bij de bascinet was dit niet meer nodig, waardoor de maliënkap enkel de nek nog moest beschermen.
Wambuis supplementen onder je maliën aventail
In verschillende 15de eeuwse manuscripten en op beeldhouwwerken is zichtbaar dat onder de maliën aventail een wambuiskraag werd gedragen. We zien in manuscripten voorbeelden waarop deze supplementen wel en niet werden gedragen. Beide zijn dus historisch correct.
De wambuiskraag kan gemakkelijk aan de onderste laag maliënringen worden vastgenaaid. Zo blijft hij netjes vastzitten aan de maliën aventail.
Deze wambuiskraag is bijvoorbeeld ideaal om hiervoor te gebruiken.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marshal-historical-wambuiskraag.html
Vervellers
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vervelles-koperen-pinnen-voor-bascinet-of-pantser.html
Ongeklonken aventails
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-verzinkt-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-gebronsd-8-mm.html
Geklonken aventails
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-platte-ringen-wigvormige-klinknagels.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-gemixt-platte-ringen-wigvormige-nagel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-onbehandeld-ronde-ringen-ronde-klinkn.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-onbehandeld-platte-ringen-ronde-klink.html
Maliën standard (maliënkraag)
Begin 15de eeuw ontwikkelde zich een andere vorm van maliën nekbescherming. De maliënkraag of maliën standard was in tegenstelling tot de aventail niet aan de nek bevestigd. Standards werden onder het harnas gedragen. Dit had verschillende voordelen.
De maliën standard biedt bescherming aan de nek en aan de openingen tussen de nek of helm en het kuras. Ook zorgt het voor extra draagcomfort. Vaak werden harnassen niet op maat van de drager gemaakt. De maliënkraag voorkwam irritatie bij het kuras en de schouderstukken. Hij biedt ook extra comfort bij het dragen van een bevor. Historische manuscripten vertonen dat de bevor niet altijd werd gedragen. In dat geval vormde de maliën standard de enige vorm van nekbescherming. De nek is één van de meest kwetsbare plekken van het lichaam. Daarom hechtte men grote waarde aan nekbescherming. Er zijn voorbeelden dat maliënkragen zowel onder als over het harnas werden gedragen.
Ongeklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-maliënkraag-ongeklonken.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-maliënkraag-ongeklonken-m.html
Geklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-maliënkraag-geklonken-ron.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-maliënkraag-platte-ringen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-maliënkraag-plat-42933035.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-maliënkraag-plat-42933032.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-gemixt-geklonken-ronde-ringen-9mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkraag-zwart-gemixt-geklonken-platte-ringen-9.html
Haubergeon
In de 14de eeuw ontwikkelde het plaatpantser zich en werd dit over de maliënkolder heen gedragen. In sommige tradities, zoals de Italiaanse, bleef het ook in de 15de eeuw gebruikelijk om onder je harnas een maliën haubergeon te dragen. De maliën haubergeon is een korte maliënkolder, vaak met halflange mouwen.
Een voordeel van het dragen van een maliën haubergeon onder je harnas is dat maliënkolders snel kunnen worden aangetrokken. Soms wordt je tijdens militaire campagnes snel of onverwacht benaderd door de vijand. Er was dan geen tijd meer om een volledig harnas aan te trekken. Maar een maliënkolder kon direct worden aangetrokken en bood een goede bescherming van de romp.
Ongeklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkolder-met-halflange-mouwen-gebronsd-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkolder-met-halflange-mouwen-onbehan-87107816.html
Geklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-maliënkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-maliënkolder-gemixte-ringen-6-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkolder-met-halflange-mouwen-platte-ringen-ro.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënkolder-met-halflange-mouwen-ronde-ringenrond.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-maliënkolder-gemixte-platte-ringen-ronde.html
Maliën mouwen en voiders
Maliënkolders zijn zwaar en een groot deel van wat de maliënkolder beschermd werd al beschermd door plaatpantser, zoals de armen en de borst. Daarom ontwikkelde men begin 14de eeuw maliën supplementen. Die boden de bescherming van het bewegelijke maliën, maar waren aanzienlijk lichter dan een volledige maliënkolder.
14de en 15de eeuwse pantsers laten bij de oksel, tussen het kuras en de schouderstukken, een opening vrij. Vanaf begin 14de eeuw werden daarom maliënmouwen en voiders ontwikkeld. Er zijn verschillende historische voorbeelden hoe deze mouwen werden bevestigd. Het is echter onduidelijk wat de meest gebruikelijke methode was. Sommige voiders werden direct op de gambeson vastgemaakt. met linnen garen of leren veters. Andere voiders hadden leren riempjes en gespen waarmee ze aan elkaar konden worden bevestigd. Bij sommige originelen zitten beide mouwen aan elkaar vast en trek je de voiders aan als een soort bovenstuk. Tot slot is het ook mogelijk om een paar voiders of mouwen te voorzien van een textielen inleg en deze inleg aan elkaar te bevestigen met leren veters of riempjes. Hiervan zijn 16de-eeuwse voorbeelden.
Ongeklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paar-voiders-ongeklonken-8-mm.html
Geklonken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paar-voiders-platte-ringen-wigvormige-klinknagels.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paar-voiders-geklonken-8-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paar-voiders-gemixt-platte-ringen-wigvormige-nage.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliën-voiders-gemixte-platte-ringen-ronde-klinkna.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/flat-ring-chainmail-paired-full-sleeves-riveted-an.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/flat-ring-chainmail-half-haubergeon-joined-sleeves.html
Maliën rokken
In Middeleeuwse inventarisaties lijkt het erop dat maliën voiders in één adem werden genoemd met de maliën rok. Waarschijnlijk omdat het logisch was dat de voiders en de maliën rok de onderdelen waren die onder het harnas werden gedragen.
De maliënrok beschermt de opening tussen het kuras en de benen. Het beschermt dus het kruis en de heupen.
Ongeklonken maliënrokken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënrok-richard-mild-steel-ongeklonken-gebronsd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënrok-richard-mild-steel-ongeklonken.html
Geklonken maliënrokken
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënrok-gemixte-platte-ringen-wigvormige-nagels.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënrok-platte-ringen-ronde-klinknagels.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënrok-gemixt-geklonken-ringen-6-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/maliënrok-platte-ringen-wigvormige-klinknagels.html
Rondels, Besagews
Als onderdeel van het plaatpantser, over de maliën supplementen heen, werden vaak rondels of basagews gedragen. Deze kleine, stalen platen boden extra bescherming aan de kwetsbare opening tussen de schouderstukken en het kuras.
https://www.celticwebmerchant.com/en/pair-of-roundels-15664128.html