Een guldgubbe of gullgubbe is een rechthoekige hanger van 10 tot 18 mm groot uit Scandinavië. De naam betekent letterlijk ‘gouden oude man’. Deze hangers werden in de late migratieperiode en de vroege Vikingtijd gemaakt, van 500 tot 800 n.Chr..
Guldgubber werden van goud, goudlegering of soms van zilver gemaakt. Het metaal werd in gesmolten en tot folie gehamerd. Het ontwerp werd op de achterkant van het plaatje geperst met een bronzen stempel (patrice), of direct met een scherp voorwerp op de hanger aangebracht (pennderivning). De randen werden vervolgens bijgesneden.
Guldgubber hadden een grote symbolische betekenis en werden waarschijnlijk bij rituelen gebruikt. Ze zijn vergelijkbaar met bracteaten, ronde, gouden hangers uit Scandinavië en Duitsland.
Vondsten en datering
Er zijn rond de 4.000 verschillende guldgubber gevonden. Ze werden in massa geproduceerd, sommige stempels zijn tientallen keren gebruikt, en dezelfde ontwerpen zijn op verschillende locaties teruggevonden.
De hangers werden vanaf de 6de eeuw gemaakt. Op sommige vindplaatsen, zoals Slöinge in Halland (Zweden) en locaties in Noorwegen, lijkt hun gebruik door te lopen tot in de Vikingtijd. De archeologische vindplaats is vaak echter niet dateerbaar. De afbeeldingen wijken af van kenmerkende Scandinavische kunststijlen, dus ook datering door stilistische vergelijking is complex.
De guldgubbe werd enkel in Scandinavië geproduceerd. Ze zijn gevonden op 17 locaties in Zweden, 7 in Noorwegen en 16 in Denemarken, waarvan 7 op Bornholm. Grote aantallen zijn gevonden bij Sorte Muld (3.100 exemplaren), een belangrijk machtscentrum en handelsknooppunt op Bornholm. In Uppåkra, Skåne werden enkele honderden exemplaren opgegraven in een paalgat. Een derde belangrijke locatie is Gudme/Lundeborg op Oost-Funen, waar ongeveer 100 guldgubber zijn gevonden. Ook hier maken ze deel uit van een grote archeologische context. Op de meeste andere vindplaatsen zijn slechts enkele exemplaren ontdekt, vaak begraven in paalgaten van huizen.
Functie en symboliek
Guldgubber zijn vaak met andere luxegoederen gevonden, wat doet vermoeden dat ze een statussymbool waren. De meeste zijn opgegraven in paalgaten. Mogelijk werden ze met hars aan de palen van een gebouw vastgeplakt en vielen ze in het paalgat.
De aanwezigheid van guldgubber en andere voorwerpen en de afwijkende plattegrond van het gebouw, suggereert dat de vindplaats van Uppåkra een paganistisch heiligdom was. De vindplaats van Sorte Muld had mogelijk ook een religieuze functie. Op plaatsen waar maar enkele guldgubber in een paalgat zijn gevonden, moesten ze mogelijk de bouw of het gebouw zelf beschermen.
Guldgubber werden dus waarschijnlijk geofferd, en mogelijk hadden de afbeeldingen iets te maken met het gewenste resultaat.
Sharon Ratke heeft in 2009 de ontwerpen van guldgubber in zeven verschillende categorieën onderverdeeld.
Hangers van categorie A tonen mannen. Ze hebben kort haar en dragen een kaftan. Ze houden vaak een stortbeker, staf (mogelijk een speer?), ring of zwaard vast. K. Hauck interpreteerde de man met de stortbeker als Freyr. Ratke suggereert dat de afbeelding van de man met staf bedoeld was om te vragen om wijsheid.
Hangers van categorie B tonen vrouwen. Hun haar is lang en in een knot gedraaid. Ze dragen een lange jurk en soms een schort. Ze worden afgebeeld met een hoorn, fibula, gedecoreerde mantel of ketting.
Hangers van categorie C zijn de bekendste guldgubber. Op deze hangers staan twee figuren die elkaar aankijken. 6 van de 200 tonen mensen van hetzelfde geslacht, op de andere 194 hangers staan een man en een vrouw. De man grijpt de vrouw om het middel, de vrouw grijpt de man bij de pols of het stel omarmt elkaar. Waarschijnlijk werden deze guldgubber gebruikt om eeuwige liefde te beloven, of werden ze geofferd om ervoor te zorgen dat de liefde beantwoord zou worden. In deze context zouden guldgubber kunnen worden beschouwd als Romeinse (positieve) vervloekingstabletten en zouden guldgubber niet alleen de praktische uiting van liefde, maar ook een magische totstandkoming hiervan.
Op hangers van categorie D worden geesten of dansers afgebeeld. Ze hebben grote ogen en een blanco expressie. Ze zijn duidelijk naakt, maar hun geslacht is niet duidelijk. Sommigen dragen een staf. Ratke interpreteert dit als overleden geesten, maar dit lijkt ons niet logisch. Wel is het logisch als de individueel getoonde mannen en vrouwen overledenen tonen.
Hangers van categorie E tonen dieren, zoals zwijnen, varkens, beren en herten. Guldgubber van categorie F zijn niet te classificeren, omdat de afbeelding niet goed meer zichtbaar is, en onder categorie G vallen fragmenten van hangers.
Guldgubber
https://www.celticwebmerchant.com/nl/6de-eeuws-liefdesamulet-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/sieraad-vendelkrijger-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/6de-eeuws-liefdesamulet.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/sieraad-vendelkrijger.html
Bracteaten
https://www.celticwebmerchant.com/nl/griekse-munthanger-athena.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingbracteate-replica.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/munthanger-jorvik.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/arabisch-vikingsieraad-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bracteate-tjurko.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bracteate-zealand.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/munthanger-zeus.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/munthanger-zeus-en-hera.html