Introductie: de kryptai van Sparta

In deze blog kijken we naar de uitrusting van de Spartaanse Kryptai Theron in de vijfde eeuw voor Christus. 

De Kryptai waren lid van de Krypteia, een organisatie waarvan de precieze structuur en bedoeling onduidelijk was. Dit is geen wonder, aangezien de naam Kryptai komt van het Griekse woord κρυπτός, 'geheim'. Van de weinige bronnen waarin ze worden vernoemd is duidelijk dat ze een soort zeer licht bewapende commando’s waren die sluipmoorden en andere geheime taken uitvoeren, een tegenpool van de zwaarbewapende Spartaanse hoplieten van het slagveld. De Krypteia was ook een verlengstuk van de agoge, het rigoureuze opvoedingssysteem van Sparta. Nadat jonge mannen op hun 21ste de agoge hadden doorstaan, werden de besten onder hen lid van de Spartaanse krijgsklasse die vochten als hoplieten. De Krypteia kan worden gezien als een Spartaanse variant van Proto-Indo-Europese oorlog bendes de koryos. 

Oorsprong van de Heloten

Een van de doelen van de Krypteia was het onderdrukken van de Heloten, de enorme onderklasse van slaven in de Spartaanse samenleving. Zij verzorgden de levensbehoeften van Sparta, zodat de Spartiaten (de klasse van Spartaanse burgers) zich volledig met de krijgskunst konden bezighouden. Heloten waren in tegenstelling tot andere vormen van slavernij niet het eigendom van individuele burgers, maar collectief eigendom van de Spartaanse staat.

Deze indeling van de Spartaanse samenleving was in de achtste tot zevende eeuw voor Christus ontstaan als gevolg van de Messenische oorlogen, grootschalige conflict tussen twee volkeren in de Peloponnesos, de Messeniërs en de Spartanen (Laconiërs). De oorlog werd gestart door de Spartanen vanwege overbevolking in Laconië en eindigde in een Spartaanse verovering van het Messenische gedeelte van de Peloponnesos. Dit thuisland van de Messeniërs werd grotendeels ontvolkt en de grote bevolking werd volledig tot slaaf gemaakt om de Spartaanse landgoederen te bewerken. 

In latere eeuwen geloofden de Spartanen zelf dat de oorsprong van de indeling van de Spartaanse samenleving veel ouder was. Volgens hen waren de Heloten afstammelingen van de Achaeërs, de oorspronkelijke bewoners van de Peloponnesos die na de ondergang van de Myceense beschaving in de bronstijd tot slaaf waren gemaakt door de Doriërs, de voorouders van de Spartanen. Deze ‘Dorische invasie’ van de Peloponnesos zou zelfs zijn geleid door de afstammelingen van Hercules, de ‘terugkeer van de Heracliden'. Dit verhaal was in de klassieke periode integraal voor de Spartaanse identiteit.

Hoewel dit werd beweerd door de Spartanen zelf en Griekse historici als Herodotus en de eerder genoemde Thucydides, is er geen archeologisch bewijs van een gewelddadige Dorische invasie terug te vinden; daarom wordt deze theorie tegenwoordig door oudheidkundigen vooral als mythisch beschouwd. Wel is er in deze periode in de Peloponnesos een verspreiding geweest van het Dorische dialect dat later door de Spartanen werd gesproken, een proces dat plaatsvond over een breder tijdvak en niet specifiek was verbonden aan één ‘Dorische’ bevolking. 

De Kryptai en de onderdrukking van de Heloten

De onderdrukking van de Helotische bevolking was een eeuwenoud en actief proces. De Heloten werden door de Spartanen gezien als minderwaardig en zwak, maar werden ook gevreesd omdat ze een bedreiging konden vormen vanwege hun overgrote meerderheid. Om deze reden werden de Kryptai ingezet om mogelijke opstanden te voorkomen.

Na de jaarlijkse verkiezing van de Spartaanse magistraten (ephoren) riepen de nieuwe leiders van Lacadeamonië de oorlog tegen de Heloten uit. De Kryptai werden erop uitgestuurd om dorpsleiders, populaire figuren en de sterkste Heloten te vermoorden. Dit deden ze door volgens Griekse schrijvers ‘als roofdieren’ ongezien het land door te sluipen en te overleven op wat ze van de Heloten konden stelen. Volgens de filosoof Plato droegen de Kryptai geen schoeisel, sliepen ze in de winter buiten en waren ze volledig op zichzelf aangewezen; een Kryptai die hulp nodig had was zijn naam niet waardig. Plato gaf aan dat ze zowel overdag als ‘s nachts actief waren, maar de Plutarchus sprak dit tegen en beweerde dat Kryptai vooral ‘s nachts hun werk deden; dit wees erop dat ze ongezien bleven, maar zou ook kunnen betekenen dat de Heloten zich aan een avondklok moesten houden. Maar waarom werden die arme Heloten zo behandeld?

Het Indo-Europese Klassensysteem

In de Indo-Europese cultuur werd zowel de goddelijke als de menselijke wereld gekenmerkt door een hiërarchische indeling. De samenleving was waarschijnlijk opgebouwd uit drie klassen: de werkende klasse (herders en ambachtslieden), de krijgersklasse en de regerende of priesterklasse. Binnen deze laatste klasse bestond geen onderscheid tussen priesters, aristocraten en koningen; zij deelden een gezamenlijke rol in het handhaven van de orde en het besturen van de gemeenschap.

Deze indeling vindt zijn oorsprong in het Proto-Indo-Europese kosmische scheppingsverhaal. Volgens deze mythe ontstonden twee van de drie klassen uit afzonderlijke delen van het lichaam van Yemo, de kosmische tweeling. De koningsklasse werd gevormd uit beide lichaamsdelen, waardoor zij alle lagen van de samenleving konden begrijpen en verbinden. De andere tweelingbroer, Manu, werd de eerste priester en leerde de mensheid offers te brengen aan de hemelgod om zo de kosmische orde te bewaren.

De Spartaanse klasse samenleving

Zowel de Spartanen als de Heloten waren waarschijnlijk afstammelingen van de Dorische volkeren en verschilden nauwelijks in etniciteit of cultuur. De complexe verhouding tussen beide groepen zou zijn ontstaan uit een collectief traumatisch conflict in het verleden.

De Spartanen, numeriek in de minderheid ten opzichte van de vijandige Heloten, voelden zich bedreigd. Om hun overleving te verzekeren, richtten zij zich extreem op de krijgersklasse en transformeerden hun samenleving in een militaire staat. Tegelijkertijd werd de Heloten als geheel de rol van onvrije werkende klasse opgelegd.

Waar bij andere Indo-Europese volkeren de krijgersklasse bestond uit vrije burgers die tevens boer of ambachtsman konden zijn, ontwikkelden de Spartanen hieruit een permanent beroepsleger, volledig toegewijd aan oorlogvoering.

Kleding

Chiton (tuniek)

Griekse tunieken waren gemaakt van linnen, soms ook van wol. De tuniek die Theron draagt heeft korte mouwen, maar in de warmere maanden droegen Grieken vaak lichte, warme gewaden die hun armen en schouders onbedekt lieten. Klassieke Grieken droegen onder hun tuniek geen broek, omdat ze die als barbaars beschouwden.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ondertuniek-lofar-halflange-mouwen.html 

https://www.celticwebmerchant.com/nl/mouwloze-tuniek-106626427.html

Gordel / riem

Om de tuniek vorm te geven werden zowel simpele leren riemen als stoffen gordels gebruikt.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riem-caja-zwart.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riem-caja-rood.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riem-caja-blauw.html

Chlamys (mantel)

De chlamys was een wollen mantel die in het klassieke Griekenland werd gedragen. Deze hield de kleding schoon en bood de drager bescherming tegen weer en wind. De mantel die Sophron draagt is echter niet alleen bedoeld om hem warm te houden, maar helpt hem ook om zich te vermommen of te verbergen in het duister.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-mantel-karen-rood.html

De mantel werd vastgemaakt met een fibula, een metalen kledingspeld die vaak werd versierd.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-boogfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/spiraalvormige-brilfibula.html 

https://www.celticwebmerchant.com/nl/la-tene-boogfibula.html

Dolk

Kryptai hadden als enige wapen een dolk, die ze gebruikten om sluipmoorden uit te voeren maar ook als gereedschap om in het wild te overleven.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gladiatorendolk-pompeii.html