Overal in de Germaanse en Vikingkunst worden wolven afgebeeld. Soms als dier en soms verweven of verborgen in complexe knoopmotieven. In deze blog gaan we dieper in op de symboliek achter dit mythische dier.
Wolven speelden een prominente rol in de Germaanse en Oudnoorse mythologie, waarin ze zowel helden als dreigingen vertegenwoordigen. Fenrir, de kwaadaardige wolf van Ragnarök, is de bekendste, maar ook Geri en Freki, de trouwe wolven van Odin, zijn belangrijke figuren. De aanwezigheid van zowel de destructieve Fenrir als de loyale Geri en Freki onderstreept de dualiteit van de wolf in deze culturen.
Deze symboliek vindt zijn oorsprong in Proto-Indo-Europese tradities. Wolven belichaamden zowel chaos en vernietiging als trouw en kracht. Het is deze ambiguïteit die de wolf tot het symbool maakte van trouw, krijgshaftigheid en tactische intelligentie die overal in de Indo-Europese cultuur kan worden teruggezien.
Wolven en Proto-Indo-Europese steppeherders
Rond 3000 v.Chr. migreerden de Proto-Indo-Europeanen vanuit de Pontisch Kaspische steppe naar Europa. Zo legden ze de basis voor culturen zoals de Vikingen, Romeinen,Grieken en Kelten. Heel veel van hun culturele uitingen zijn nog zichtbaar in de Germaanse en Scandinavische cultuur.
Voor de sprekers van het Proto-Indo-Europees waren wolven zowel gevreesde vijanden als bewonderde wezens. Deze roofdieren bedreigden niet alleen het vee, maar ook het voortbestaan van families. Wolvenaanvallen konden hele gemeenschappen ruïneren en een hongerdood veroorzaken. Met hun sluwe intelligentie en indrukwekkende kracht vormden wolven een constante dreiging voor het dagelijks leven.
Daartegenover stond dat honden - tamme afstammelingen van de wolf - al lang voordat de mens kippen hield of paarden reed, al trouwe metgezellen en beschermers van het gezin waren.
Fenrir: De Wolf van Ragnarök
Fenrir, de reusachtige wolf uit de Noorse mythologie, belichaamt de sluwe en destructieve kracht van chaos. Als zoon van Loki en Angrboða en broer van Jörmungandr en Hel, speelt Fenrir een sleutelrol in Ragnarök, het einde van de wereld.
Volgens de Poëtische Edda en de Proza Edda groeit Fenrir uit tot een dreiging die de goden niet kunnen negeren. Ze binden hem met het magische lint Gleipnir, maar niet zonder offers: Týr verliest zijn hand in dit proces. De goden vermijden echter Fenrirs dood om bloedvergieten op heilige grond te voorkomen, een oud Indo-Europees gebruik.
Fenrirs rebellie tegen Odin wordt soms verklaard door parallellen met het gedrag van echte wolven. Etholoog Valerius Geist suggereert dat Fenrirs strijd om dominantie geïnspireerd kan zijn door waarnemingen van wolven die soms hun leiders uitdagen en doden.
Fenrirs mythe wordt geïllustreerd in archeologische vondsten zoals de Ledberg-steen en het Gosforth-kruis, waar heidense en christelijke symboliek samenkomen. In christelijke interpretaties staat Fenrir symbool voor het kwaad, terwijl Odin het goede vertegenwoordigt.
Chaos als voorwaarde voor vernieuwing
Tijdens Ragnarök doodt Fenrir Odin, maar hij wordt zelf overwonnen door Odins zoon Víðarr. Deze confrontatie benadrukt de eeuwige strijd tussen orde en chaos.
Hoewel Fenrir in christelijke interpretaties vaak wordt afgebeeld als puur kwaad, zagen de dharmatische Indo-Europese tradities chaos niet alleen als destructief, maar ook als noodzakelijk voor het creëren van vernieuwing. Fenrir kan daarmee worden begrepen als een belichaming van het onvermijdelijke lot: een kracht die nodig is om het oude te vernietigen en ruimte te maken voor het nieuwe. Zonder chaos kan er geen orde zijn.
Odins wolven, Geri & Freki
In de Noorse mythologie staan Geri en Freki, twee wolven die Odin vergezellen, symbool voor de trouwe band tussen mens en wolf (hond). Ze worden genoemd in de Poëtische Edda, de Proza Edda, en in skaldische poëzie. Geri en Freki waren mogelijk de symbolische personificaties van de Germaanse Úlfhéðnar, krijgers die in een wolfachtige trance vochten als volgelingen van Wodan/Odin.
Etymologie
De namen Geri en Freki betekenen beide ‘hebzuchtig’ of ‘gulzig’ en hebben wortels in het Proto-Germaans. Geri kan worden teruggeleid op de Proto-Indo-Europese stam *gher-, die ook voorkomt in de naam van Garmr, de hond die verbonden is met Ragnarök. Freki deelt vergelijkbare wortels met woorden uit Gotisch, Oudnoors, en Oudhoogduits, die allemaal op gulzigheid wijzen.
Mythologische vermeldingen
In de Poëtische Edda voedt Odin Geri en Freki al het eten van zijn tafel, terwijl hij zelf alleen wijn consumeert. Dit wordt in de proza Edda bevestigd, met de uitleg dat Odin als god alleen geestelijk voedsel nodig heeft. In het gedicht Grímnismál worden zij beschreven als trouwe metgezellen die lijken van de gesneuvelden in de strijd verslinden.
Archeologische afbeeldingen, zoals op de Böksta-runensteen, tonen Odin samen met de wolven tijdens een jacht op een eland.
Symboliek en interpretaties
De 19e-eeuwse geleerde Jacob Grimm merkte op dat Geri en Freki overeenkomsten vertonen met de heilige wolven van Apollo en met andere Indo-Europese verhalen over wolven. Filoloog Maurice Bloomfield koppelt hen aan de Vedische mythologie, waarin de god Yama twee honden heeft die de doden begeleiden.
Geri en Freki weerspiegelen een bredere Indo-Europese traditie waarin wolven goden begeleiden, vergelijkbaar met de Griekse Apollo, de Vedische Yama en de Romeinse Romulus & Remus. Zij belichamen de kracht van deze dieren, terwijl de mythologische wolf Fenrir en de Perzische wolf Ahriman het gevaar van deze dieren symboliseren.
De wolvenkrijgers, Ulfheðnar
Geleerden zoals Michael Spiedel verbinden Geri en Freki met archeologische vondsten van Germaanse krijgers met wolvenhuiden. Deze krijgers, bekend als Úlfhéðnar, zouden Odin aanbidden en hem volgen als een mythische roedelleider. Dit fenomeen wordt gezien als een pan-Germaanse cultus die verdween na de kerstening van Noord-Europa.
De naam úlfhéðinn (enkelvoud) kan worden vertaald als ‘wolvenmantel’ of ‘wolvenhuid’. De traditie gaat al ver terug: in Rome werden de schilden en standaarden van Germaanse wolfskrijgers door de Romeinen buitgemaakt en tentoongesteld tijdens het armilustrium in Rome.
Deze elitekrijgers, vergelijkbaar met berserkers, verschenen in verschillende sagas zoals de Vatnsdæla saga, Haraldskvæði, en de Grettis saga. Ze worden beschreven als de persoonlijke garde van Harald Schoonhaar, de eerste koning van Noorwegen.
In tegenstelling tot de meer bekende berserkers, is er minder directe verwijzing naar Ulfheðnar, hoewel hun status en vaardigheden vaak als uitzonderlijk worden beschreven. Het ritueel van de Ulfheðnar vindt zijn oorsprong in de Proto-Indo-Europese Koryos.
Ulfheðnar droegen wolvenhuiden en stonden bekend om hun woeste, dierlijke gedrag in de strijd. Ze zouden in een extatische, tranceachtige staat raken waarin ze ongevoelig waren voor vuur en ijzer en met ongekende kracht vochten. Deze toestand, bekend als berserkgang, verbindt hen rechtstreeks met Odin. Ze werden beschouwd als de speciale krijgers van de god, die hun macht ontleenden aan zijn bescherming en inspiratie. In sommige bronnen wordt beschreven hoe ze hun schilden beten en zich als dolle honden of wolven gedroegen tijdens de strijd.
Mythologisch en archeologisch bewijs van de úlfheðnar
In de Egils Saga wordt Kveldulf (Avondwolf) genoemd, een man die 's nachts in een wolf veranderde. Hoewel hij als berserker wordt aangeduid en niet specifiek als ulfheðinn, toont dit de nauwe link tussen wolf-mythologie en krijgers die in een aan trance gelieerde furor raakt tijdens het vechten.
Een ander voorbeeld is de afbeelding op een helmplaat van Torslunda en de helmen van Sutton Hoo en Valsgärde 7 & 8,, waar een krijger met een wolfshoofd naast een eenogige figuur gehoornd figuur staat afgebeeld, vermoedelijk Odin. Dit beeld versterkt de associatie tussen berserkers, de Ulfheðnar, en de god Odin.
Indo-Europese wolvenkrijgers
De úlfheðnar hadden hun oorsprong in de Proto-Indo-Europese cultuur en het ritueel van de koryos.
Om het vee te beschermen en heldhaftigheid te tonen, werd het doden van wolven een symbolische daad. Jongemannen uit de krijgersklasse traden toe tot een oorlogsbende, de koryos, waarin zij het gedrag, de tactieken, kracht en furie van de wolf aannamen. Gewapend met slechts een speer moesten zij een wilde hond of wolf doden. Daarna namen zij symbolisch de identiteit van een wolf aan en gaven ze elkaar mogelijk zelfs wolvennamen, wat hun transformatie tot krijgers benadrukte.
De koryos kwam in veel andere Indo-Europese culturen voor. Niet alleen bij de Germaanse úlfheðnar, maar ook in de Vedische traditie (de vrātyas), bij de Grieken (kryptai en mogelijk epheboi), Romeinen (luperci), mogelijk de Scythen en Kelten (de fían). De Oudierse mythologische held Cú Chulain (cú betekent hond) kan worden gezien als een hondenkrijger. Deze krijgers zijn vaak verbonden met rituelen en mythologische verhalen die de transformatie in dieren benadrukken als een bron van kracht en bescherming. Waarschijnlijk vormen wolvenkrijgers de Europese inspiratiebron voor weerwolven.
Ook buiten de Indo-Europese wereld kan de traditie van de wolvenkrijger worden teruggezien, zoals bij de Native Americans en de Mongolen. Dit kan wijzen op dat de traditie zelfs nog veel ouder is dan de Proto-Indo-Europese volkeren.
De furie van de wolf
Het Griekse woord lyssa betekent zowel ‘woede’, ‘furie’ als ‘hondsdolheid’. Het stond voor de furie waarmee wilde honden en wolven konden aanvallen.
In de Griekse mythologie wordt deze kracht soms als godin afgebeeld. Herakles riep haar aan als bron van kracht. De held Actaeon werd door zijn honden in lyssa verslonden, nadat hij de godin Artemis naakt had gezien.
De kracht van lyssa kon worden opgeroepen door wolvenkrijgers en legendarische helden, zoals de Ierse Cú Chulainn. Zonder het vermogen om Lyssa op te roepen, was het dragen van de wolvenvacht waardeloos. Het Oudnoorse lyssa was wut, Indo-Iraans aesma, Vedisch varaarayna.
Conclusie
Voor de Proto-Indo-Europese volkeren had de wolf een dubbele betekenis. Enerzijds was het dier een gevaarlijke vijand die zowel mens als vee bedreigde, anderzijds werd de hond, een afstammeling van de wolf, beschouwd als een trouwe metgezel en beschermer van het gezin, Ook de wolf werd daardoor vereerd om zijn sluwheid, kracht en furie. Deze ambivalente relatie tussen mens en wolf leidde tot rituelen en tradities waarin de wolf centraal stond.
Het koryosritueel is een belangrijke uiting van een wolvencultus. Proto-Indo-Europese tradities ontwikkelden zich de Germaanse en Oudnoorse Ulfheðnar, krijgers die Odin (Wodan) vereerden en bekend stonden als de “wolven van Odin.”
In de Germaanse en Oudnoorse kunst symboliseerden wolven loyaliteit, kracht en bescherming, maar ook agressie en strategisch inzicht. Voorwerpen met wolvensymboliek werden waarschijnlijk gezien als dragers van deze eigenschappen en boden zodoende spirituele inspiratie en bescherming voor hun eigenaren.
Wolven beeltenissen op wapen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-bijl-type-g-gegraveerd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingschild-fafnir.html
Ulfheðnar beeltenissen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/sutton-hoo-helm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/valsgaerde-8-viking-helm.html
Viking Riemen en riembeslag met wolven beeltenissen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingriem-borre-stijl-deluxe.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riemtong-borre-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riemeinde-borre-1-cm-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/riemeinde-york.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gotland-rusvikriembeslag-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gotland-rusvikriembeslag.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riemtong-borre.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riemeinde-borrebeest-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riemeinde-borrebeest.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingriembeslag-borre-set-van-5-stuks-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riemeinde-borre-1-cm-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingriembeslag-borre-set-van-5-stuks.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/rusvik-riembeslag-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/riemeinde-york-155145738.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingriem-borrestijl.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riembeslag-birka-wolf.html
Ringen met wolven beeldtenissen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/luxe-ijsland-vikingring-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/luxe-ijsland-vikingring-verzilverd.html?id=215029054
https://www.celticwebmerchant.com/nl/saksische-ring-trewhiddle-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/runenring-met-wolvenkoppen-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-vikingring-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-vikingring-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/runenring-met-wolvenkoppen-verzilverd.htm
https://www.celticwebmerchant.com/nl/saksische-ring-trewhiddle-brons.html?id=238753999l
Sieraden met wolven beeldtenissen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/sluitingen-voor-beenwindsels-birka-graf-903-verzil.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/fenriramulet.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/baardkraal-met-wolvenkoppen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-sieraard-honden-van-cu-chulainn.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-fenis-sieraad.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/10de-eeuwse-rusvik-armband.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijslandthorshamer-klein-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingarmband-met-wezelkoppen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-met-wolvenkop-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-hanger-wilde-jacht.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijslandse-thorshamer-zilver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-met-oudierse-motieven-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingtorque-met-wolvenkoppen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/tinnen-wilde-jachthanger-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-met-trisquelion-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hanger-thorshamer-met-paarden.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/leren-viking-ketting-met-wezels-bruin.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-wolvenkruis-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-kettingeinde-wolvenkop-verzilverd-prijs-per.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingamulet-bjolstad.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingamulet-bjoelstad-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-thorshamer-uit-fossi-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-bovenarmband-met-wolvenkoppen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingarmband-met-wezelkoppen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/baardkraal-met-runeninscriptie-en-wolvenkoppen-ver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-thorshamer-tin.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/10de-eeuwse-rusvik-armband-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingarmband-met-wolvenkoppen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijslandthorshamer-klein-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gotland-armband-viking-155145761.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/baardkraal-met-wolvenkoppen-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-bovenarmband-met-wolvenkoppen-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kleine-schijffibula-borrestijl-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/oorbellen-ijslandse-thorshamer-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-kruisfibula-uppaakra-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-kettingeinde-met-wezelkop-verzilverd-prijs.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-wolvenkruis-messing.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingsieraad-norfolk-borrestijl-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-met-adelaarskop-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-thorshamer-uit-fossi-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingsieraad-norfolk-borrestijl-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/oorbellen-ijslandse-thorshamer-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-met-adelaarskop-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/armband-met-wolfskoppen.html
Wolven beeltenissen op torcs
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingarmband-met-wolvenkoppen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingtorque-met-wolvenkoppen-brons.html
Broches met wolven beeldtenissen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/merovingische-boogbroche.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/merovingische-beugelfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/borrestijl-schijffibula-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-vikingfibula-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingbroche-kaupang-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-vikingbroche-borrestijl-16307082.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/borrestijlfibula-uit-finland-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-vikingfibula-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kleine-schijffibula-borrestijl-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ringfibula-met-dierenkoppen-haithabu-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingsieraad-schedepunt-borrestijl-messing.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-baardkraal-met-wolf-zilver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijsland-thorshamer-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-kruisfibula-uppaakra-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-type-hahnheimverzilverd.html
Wolven beeltenissen op kleding
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-snorri-grijs-blauw.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-urnes-stijl-groen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-wolf-fenrir-groen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingtuniek-wolf-fenrir-zwart.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-wolf-fenrir-blauw-grijs.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-snorri-zwart-rood.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-snorri-zwart.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-tuniek-wolf-fenrir-bruin.html
Drinkhoorns met wolven beeltenissen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/drinkhoorn-fenrir-wolf.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hoornen-beker-fenrir-wolf.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-drinkhoorn-mok-fenrir.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/drinkhoorndecoratie-met-wolfskop-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hoorn-mok-keltisch-paard-copy.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hoorn-drinkbeker-fenrir.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/drinkhoorndecoratie-met-wolfskop-zilver.html
Wolven op houtsnijwerk
https://www.celticwebmerchant.com/nl/houten-kop-van-fenrir.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-hond-cuchulain.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/de-wilde-jacht.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/houtsnijwerk-drie-keltische-honden.html