De triskelion of triskele is een symbool dat vanaf het late neolithicum duizenden jaren lang door verschillende volkeren werd gebruikt. In deze blog gaan we dieper in op de uitgebreide geschiedenis en betekenis van dit symbool.
Vormgeving
De triskelion bestaat uit een drievoudige spiraal met rotatiesymmetrie of andere drievoudige patronen die uit een gemeenschappelijk middelpunt voortkomen. Het spiraalvormige ontwerp kan gebaseerd zijn op in elkaar grijpende Archimedische spiralen of kan drie gebogen menselijke ledematen voorstellen. De drievoudige verschijning kan worden vergeleken met de Germaanse valknut en de triquetra.
De naam werd in 1835 geïntroduceerd door de hertog van Luynes, die studie deed naar symboliek.
De Triskelion in het neolithicum
De eerste triskelions in Europa werden gemaakt door de neolithische boeren. Zij gebruikten dit teken naast andere links- en rechtsdraaiende spiraalmotieven. De Laat-neolithische boeren waren dol op spiraalmotieven en graveerden deze op hun stenen monumenten zoals graven en steencirkels. De triskelion uit Malta (4400-3600 v.Chr.) en op het megalithische graf van Newgrange in Ierland (3200 v.Chr.) zijn twee voorbeelden hiervan.
Voor de steentijdboeren stond de vruchtbaarheid van het land en de zon die deze vruchtbaarheid gaf centraal in hun religie. Ze vereerden de equinoxen en lijnden hun steencirkels en grafmonumenten hierop uit. De ingang van het graf van Newgrange lijnt uit met de stand van de zon op de winterzonnewende. Na de oogst kwam het dodenseizoen en tijdens de winterzonnewende kwam de zon terug naar het rijk van de levenden om zo vruchtbaarheid aan het land te geven.
Sommige theorieën zeggen dat deze spiralen staan voor een poort naar de onderwereld of de reis van de zon tussen de onder- en bovenwereld. Weer anderen suggereren dat deze spiralen staan voor het eeuwige leven. Spiralen in de vorm van een triskelion kunnen volgens sommige theorieën in verband worden gebracht met de wisselende seizoenen of jaren.
Triskelion in de bronstijd
Tussen ca 3000-2500 v.Chr. migreerden de Proto-Indo-Europese steppeherders vanaf de Pontische steppen richting Europa.
We weten niet hoe de steppeherders en steentijdboeren met elkaar samensmolten. Waarschijnlijk was dit een combinatie van onderlinge huwelijken, culturele assimilatie en oorlogvoering. In sommige gebieden vervingen de steppenherders tot wel 90% van het Neolithisch DNA.
De samenleving van de steppeherders was gebaseerd op het houden van vee, waarmee ze rondtrokken. Ze beleden een dharmatischenatuurreligie. Ze bereden paarden en experimenteerden met koperen en later bronzen wapens, zoals bijlen. Ze waren groter dan de neolithische boeren.
Hun cultuur was hiërarchisch, eedgebonden en op individuele krijgsdaden gericht. Maar ze hadden niet alleen oorlog met hun nieuwe buren. Ze namen tradities en rituelen van hen over, zoals landbouw- en vruchtbaarheidsgodinnen. Mogelijk stammen de Oudnoorse Vanir van neolithische goden af. De Vanir-goden Freyr, Freya en Njörd zijn direct verbonden met vruchtbaarheid, landbouw en overvloed. Ook de godinnen Cybele en Demeter hebben mogelijk een lokale neolithische oorsprong.
Waarschijnlijk namen de steppeherders ook de neolithische spiraalmotieven over en daarbij dus de triskelion.
Indo-Europese zonneverering
In de Noordse bronstijd wordt de zon vaak afgebeeld als een stralend wiel, voortgetrokken door een paard en rustend in een strijdwagen. Een voorbeeld hiervan is de Trundholm zonnewagen uit 1500-1300 v.Chr. Er zijn fragmenten van een vergelijkbare zonnewagens gevonden in een grafheuvel in Jægersborg Hegn, Denemarken.
De zon wordt ook afgebeeld als zonnekruis of zonneschijf. Deze symbolen zijn regelmatig gegraveerd met spiraalvormige motieven, mogelijk gestileerde zonnestralen.
In de Indo-Europese religie stond de kosmische orde centraal. De zon speelt een essentiële rol als markering van de seizoenen, de overgang tussen dag en nacht en leven en dood. Hierdoor werd de zon een symbool van orde, vruchtbaarheid en het leven. Duisternis stond daarentegen voor chaos en dood. Het licht, met de zon als belangrijkste bron, werd gezien als de belichaming van kosmische harmonie en vitaliteit.
Verschillende Proto-Indo-Europese godheden werden geassocieerd met de zon en andere hemellichamen:
- *Seh₂ul (Oudnoors Sól): de god of godin van de zon, die het leven brengt en de orde handhaaft.
- *Meh₁not (Oudnoors Máni): de god van de maan, verbonden met de cycli van tijd en het ritme van de natuur.
- *H₂éwsōs (West-Germaans Eostre): de godin van de dageraad, die het licht van de ochtend brengt en het begin van een nieuwe dag symboliseert.
Het getal drie in paganistische context
De getallen drie en negen komen vaak voor in het Indo-Europees paganisme. In de Oudnoorse traditie verbindt de levensboom Yggdrasil drie verschillende rijken en met zijn vertakkingen verbindt hij negen werelden. De schikgodinnen van het lot zijn altijd met zijn drieën, en er zijn drie fasen van Ragnarok. Ook bevatten veel Oud-Ierse Behonse wetten drie of negen uitzonderingen.
Het getal drie speelt een belangrijke rol in de mythologische verhalen van volkeren met een Indo-Europese achtergrond. Daarom bestaat het Valknut symbool uit drie driehoeken en de triskelion uit drie armen. Waarschijnlijk gebruikte men deze getallen om de kosmische orde te symboliseren.
Keltische en Germaanse triskelions
De kunst van de Keltische Hallstattperiode (800-500 v.Chr.) werd gekenmerkt door geometrische patronen en abstracte motieven. De spiraalvormige triskelion bleef wel in gebruik, bijvoorbeeld op fibulae. Soms had de triskelion vier in plaats van drie vormen. De Germaanse kunststijl in de Brons- en IJzertijd gebruikte soortgelijke motieven.
De Keltische La Tènekunststijl (500-100 v.Chr.) staat bekend om organische patronen, waarschijnlijk geïnspireerd door planten en dieren. Er werden verschillende soorten triskelions gebruikt, onder andere op munten, armbanden en torques.
Gestileerde triskels
Triskelions werden wijds gebruikt in de Myceense cultuur van de bronstijd. Waarschijnlijk verspreidde het motief zich vanaf daaar naar andere Griekse culturen en de Etruskische beschaving.
De Griekse kunst ontwikkelde de gestileerde triskele, bestaande uit drie gestileerde menselijke benen. Dit is een jonger symbool dat veelvuldig voorkomt op Grieks aardewerk. Een Attische hydria-vaas uit de late 6de eeuw v.Chr. toont de triskele op het schild van Achilles, wat suggereert dat Griekse krijgers het op hun schilden droegen. Het symbool komt tevens voor op munten uit Lycië en op staters uit Pamphylië (Aspendos, 370–333 v.Chr.) en Pisidië. De exacte betekenis van de Griekse triskeles is niet expliciet overgeleverd.
De hertog van Luynes stelde dat het symbool vaak werd gecombineerd met andere iconografie, zoals de adelaar, de haan, het hoofd van Medusa, Perseus, en diverse triadische motieven (zoals drie halve manen, korenaren of maïskorrels).
De triskele werd later geadopteerd door de heersers van Syracuse als embleem. Dit gebruik lijkt gerelateerd aan de Griekse naam voor Sicilië, Trinakría (Τρινακρία), wat 'eiland met drie landtongen' betekent. De Siciliaanse variant van de triskeles wordt vaak afgebeeld met het hoofd van Medusa in het midden. Sinds 1848 is het oude symbool opnieuw opgenomen in moderne vlaggen van Sicilië. De oudste bekende afbeelding van een triskele op Sicilië is te vinden op een vaas uit de late 7e eeuw v.Chr. Onderzoekers hebben gespeculeerd dat dit symbool mogelijk een Minoïsch-Myceense oorsprong heeft, hoewel hiervoor geen overtuigend bewijs is geleverd.
Romeinse tijd en de Late Oudheid
In tegenstelling tot bij de Griekse en Etruskische culturen, waar kunstenaars hoog in aanzien stonden, werden de Romeinse kunstenaars vooral gezien als handelaars. Beeldhouwkunst werd beschouwd als hoogste kunstvorm, maar figuurschilderkunst was ook gewaardeerd. Hoewel veel beeldhouwwerken bewaard zijn gebleven vanaf de 1e eeuw v.Chr., is er weinig schilderkunst of vroegere beeldhouwkunst overgebleven.
In de Romeinse kunst werden triskelions waarschijnlijk overgenomen van de Grieken en Etrusken. Ze gebruikten het symbool, vaak verwerkt in bladvormige decoraties, in mozaïekvloeren en andere sierkunst.Terra sigillata-aardewerk bood stijlvol en betaalbaar design voor een breed publiek, terwijl Romeinse munten dienden als krachtig propagandamiddel en in grote aantallen zijn teruggevonden.
De triskelion bleef in de Romeinse kunst in gebruik, zowel in gestileerde vorm als verwerkt in de organische motieven die veel in de Romeinse kunst voorkomen. Daarnaast gebruikten de Romeinen ook de triquetra op hun schijfvormige trompetfibulae en in hun mozaïekvloeren.
Germaanse triskelions uit de Migratie periode
Ook in de Laat-Romeinse en Germaanse kunst uit de tijd van de Migratieperiode bleef de triskelion vaak gebruikt. De Germaanse stammen, zoals de Alemannen, beeldden de triskelion regelmatig af in combinatie met de swastika of het zonnekruis, bijvoorbeeld op schijffibulae en vooral op hangers.
Triskelion en het christendom
Na de introductie van het christendom in de tweede helft van de 3e eeuw n.Chr. werd de triskelion beschouwd als het teken van de Christelijke heilige drie eenheid. Als zodanig werd hij vanaf de 5de eeuw ook door gebruikt in boekverluchtingen en op staande kruismotieven, die met name tot in de 10de eeuw n.Chr. populair waren op de Britse eilanden.
Betekenis van de triskelion
Waarschijnlijk werd het motief van de triskelion door verschillende volkeren, in verschillende tijdsperiodes, verschillend geïnterpreteerd. Zeker in latere perioden zal de triskelion soms simpelweg zijn gebruikt als knoopwerk om een leegte op te vullen. Hiermee sloten kunstenaars onbewust aan op een eeuwenoude traditie.
Het spiraalteken van de oorspronkelijke triskelion symboliseerde waarschijnlijk de zon of zonnestralen. De triskelion werd in die context gebruikt om verschillende standen van de zon uit te beelden (jaren, maanden of dagdelen). We speculeren dat deze traditie mogelijk nog bekend was in de late Bronstijd.
In de Keltische La Tène kunststijl en de Romeinse kunst waren organische patronen erg populair. Het is onwaarschijnlijk dat de betekenis van de triskelion rond deze tijd hetzelfde was, al wordt hij wel expressief op Keltische munten afgebeeld, wat het tegendeel lijkt te bewijzen. Ook de Germanen ten tijde van de Migratieperiode gebruikten de triskelion. Ze beeldden deze af op hun grote amulet-vormige hangers en combineerden het symbool vaak met de swastika en het zonnewiel. Mogelijk was hij bij de Germanen nog steeds gelieerd aan zonneverering.
Het christendom associeerde de triskelion met de heilige drie eenheid. Daarom werd het symbool geïntegreerd in de christelijke kunst van de Britse eilanden.
Triskelion op sieraden
https://www.celticwebmerchant.com/nl/amulet-keltische-trisquelion-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-triskelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-met-triskelions.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-trompetfibula-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-trompetfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallo-romeinse-hanger.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zilveren-keltische-hanger-triskelion-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-hanger-triskelion-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hanger-triskelion-met-zon.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/smalle-keltische-armband-met-trisquelion-verzilver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/angelsaksische-mantelsluiting-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/amulet-keltische-trisquelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-hoefijzerfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/messingen-ierse-fibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/triskelion-hanger.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-trisquelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-triskelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-zonneamulet-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/trisquelionamulet-vendelstijl-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/leren-armband-keltische-triskelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-baardkraal-met-trisqelion-runeninscriptie.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-met-trisquelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-trisquelion-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-trisquelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-triskelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zilveren-triskelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-van-oland-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/thorshamer-met-triquetra-zilver.html
Riembeslag
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-trompet-riembeslag-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-trompet-riembeslag.html
Schilden
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingschild-fafnir.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-schild-draak-144514273.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-schild-midgaard-slang.html
Drinkhoorns
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hoorn-mok-met-triskelion-en-houder.html