Het bekende beeld van de torque is waarbij hij gedragen wordt door woeste Keltische krijgers die gewapend met schild en speer oorlog voeren tegen de Romeinen of tegen andere Keltische stammen. Maar de torque is veel meer dan alleen een sieraad. In deze blog vertellen we over de diepere symboliek van de torque.
Wat is een torque
Een torc (Torq,Torque) is een grote stijve metalen nekring. Deze kan gemaakt zijn uit een geheel of van verschillende strengen die in elkaar zijn gedraaid. De meeste torques zijn aan de voorkant open. Maar sommige zijn geheel rond en voorzien van een sluiting waarmee hij kan worden aangedaan. Torques kunnen gemaakt zijn van elk soort metaal, er zijn veel torques van edelmetaal zoals goud en zilver teruggevonden.
Wie droegen torques
De torque staan bekend als een kenmerkend Keltisch sieraad. Dit beeld is ontstaan omdat Kelten vaak met torques worden afgebeeld en omdat Romeinen torques als kenmerkend Keltisch hebben benadrukt. Maar ook andere Indo-Europese volkeren droegen torques. Torques werden gedragen tussen de latere Europese bronstijd, rond 1200 v.Chr. tot de 3de eeuw n.Chr. en later werd deze traditie door de Germaanse volkeren zoals de Vikingen voortgezet. Ook werden torques gedragen door volkeren zoals de Scythen, Illyriërs, Thraciërs, Kelten (Galliërs), Germanen, Vikingen en soms zelfs de Romeinen. Al deze volkeren deelden met elkaar hun proto-Indo-Europese afkomst. Mogelijk is de torque daarom te herleiden van de Indo-Europese steppe cultuur.
De symboliek van de torque
Indo-Europese dharmatische samenleving
De Indo-Europese volkeren hadden een sterke eed gebonden, dharmatische cultuur waarbij hun paganistische religie zich richtte op de kosmische orde. De Indo-Europese kosmische orde is het principe van harmonie en balans binnen het universum, waarbij alles volgens vaste wetten functioneert. In het Vedische denken wordt dit concept "Rta" genoemd, terwijl de Grieken het "Kosmos" noemden. Rta is een dynamische kracht die zowel de natuur als abstracte concepten zoals moraal reguleert, en het zorgt voor een evenwicht in zowel de natuur als de samenleving. Het handelen in overeenstemming met Rta, ook wel "dharma" genoemd, is essentieel voor individueel en collectief welzijn. Het overtreden van deze kosmische wetten, "adharma", leidt tot chaos en ellende. Godheden zoals de Nornen, Matres en Moirai bewaken deze orde.
Om deze kosmische orde te behouden, bestond de samenleving uit verschillende lagen: de religieuze & regerende klasse, de krijgersklasse, de werkende klasse. Elke klasse had zijn verantwoordelijkheden en deze werden gegarandeerd door het maken van afspraken, het afleggen van een eed. Waarschijnlijk dienden torques en ook bovenarmbanden als eedringen. Deze eedringen vertegenwoordigden de eed tussen de drager en de persoon, god of stam waaraan hij de eed had afgelegd.
Eedringen
Archeologen debatteren over de datering van torques; sommige werden mogelijk generaties lang doorgegeven als erfstukken. Torques waren waarschijnlijk net als een eed overerfelijk. In de werken van Homerus stoppen de krijgers Glaukos en Diomedes hun gevecht en wisselen geschenken uit wanneer ze ontdekken dat hun grootvaders een gast-gastheerrelatie hadden.
In de Keltische mythologie worden goden en godinnen soms afgebeeld met torcs, zoals de god Cernunnos, die op verschillende afbeeldingen één torc om zijn nek draagt, terwijl andere aan zijn gewei hangen of in zijn hand worden gehouden, zoals te zien is op de Gundestrup-ketel. Naast de representatie van macht en rijkdom staan deze torques mogelijk voor hun eed aan de kosmische orde.
Torques worden regelmatig teruggevonden in combinatie met armbanden die waarschijnlijk een vergelijkbare functie hadden.
Regerende klasse
De luxe materialen waarvan de meeste torques zijn gemaakt, laten zien dat torques duidelijk worden geassocieerd met de aristocratie. Binnen de Indo-Europese aristocratie waren religie en regeren vrijwel in handen van dezelfde persoon. Zo wordt de Romeinse keizer ook als hogepriester gezien en had de Keltische druïde grote politieke macht. Ook oorlogvoering, met name veeroven door oorlog bendes (de Kóryos) kunnen als semi-ritueel worden beschouwd. De krijgsklasse was de ‘vrije’ klasse binnen de samenleving. Te vergelijken met het hebben van rechtspersoonlijkheid. Waarschijnlijk droegen ook zij in sommige gevallen torques of armbanden. Deze werden graag buitgemaakt door de Romeinse legionairs na veldslagen.
Torques voor rituelen & offergaven
Soms worden torques in groepen teruggevonden, zonder duidelijke associatie met een begrafenis. Dit kan staan voor het ritueel verbreken van de eed, bijvoorbeeld wanneer een leider is overleden. Maar het kan ook staan voor het ritueel trouw zweren aan een bepaalde godheid en zodoende staan voor bescherming.
Naast sieraden werd de torc mogelijk ook gebruikt in rituelen, waarbij sommige exemplaren ratelende stenen of metalen stukken bevatten. Sommige torcs waren echter te zwaar om te dragen en waren waarschijnlijk bedoeld voor cultusbeelden.
Torques, gedragen door mannen en vrouwen
Tot de 3e eeuw v.Chr. werden torques vooral gevonden in vrouwengraven, terwijl ze in eerdere en latere periodes juist met mannen werden geassocieerd. Afbeeldingen van goden en krijgers die torques dragen zijn ook meestal mannelijk. De precieze betekenis hiervan blijft onduidelijk. Hoewel de Indo-Europese samenleving patriarchaal was, kende ze ook vrouwelijke aristocraten, van wie sommigen in voorname grafheuvels werden begraven. Het is mogelijk dat de torques in graven een vertekend beeld geven omdat slechts een klein deel van de graven is teruggevonden. Ook zou het kunnen dat mannen tijdens hun leven of na hun dood hun torque aan vrouwen gaven om te dragen.
Bronstijd torques
De oudst bekende torques werden in verschillende vormen gemaakt, zoals het "gedraaide lint"-type en varianten met vierkante, X-vormige of ronde doorsneden. Voorbeelden hiervan dateren uit de 12e of 11e eeuw v.Chr. en zijn gevonden in Tiers Cross, Wales. De Milton Keynes Hoard bevatte twee grote torques met dikkere ronde vormen, vergelijkbaar met armbanden. Torques uit het bronzen tijdperk, vaak klein van formaat en soms gebruikt als armbanden, armlets of sieraden voor kinderen of standbeelden, werden ook gevonden in Engeland.
Oosterse torques
Torques komen ook voor in de Parthische en Scythische kunst. In de Parthische kunst toont het "Shami-beeld" een edelman met een ketting zonder de karakteristieke ijzertijddetails. Scythische torques, vanaf de vroege ijzertijd, bevatten klassieke oosterse decoraties en worden gevonden in de Thraco-Cimmerische kunst.
Belangrijke vondsten zijn de gouden torques in de Mooghaun North Hoard (ca. 800–700 v.Chr.) uit Ierland en Scythische torques uit het Koeban-gebied in Rusland, daterend uit de 4e eeuw v.Chr. Torques met dierlijke motieven komen ook voor in de kunst van het Perzische Achaemenidische rijk.
Keltische torques
Torcs waren prominent aanwezig in de Keltische culturen die zich uitstrekten langs de Atlantische kust, van Spanje tot Ierland, en aan beide zijden van het Engelse Kanaal. In Groot-Brittannië en Ierland zijn torcs uit de late La Tène-periode gevonden, vaak rijk versierd en daterend uit de 3e tot 1e eeuw v.Chr.
Een andere opmerkelijke vondst is een zware zilveren torc met stierenkopuiteinden uit Trichtingen, Duitsland, die dateert uit de 2e eeuw v.Chr. en meer dan 6 kilo weegt. De Snettisham Torc, gevonden in Norfolk, Engeland, bevat een kilogram goud en is een van de meest verfijnde exemplaren uit de 1e eeuw v.Chr.
Een van de bekendste klassieke afbeeldingen van een torc is te zien in de Romeinse kopie van het Griekse beeld De stervende Galliër, waarop een gewonde Gallische krijger te zien is die naakt is, op de torc na. Dit beeld verwijst naar beschrijvingen van Polybius over de gaesatae, Keltische krijgers uit Noord-Italië en de Alpen, die in 225 v.Chr. deelnamen aan de Slag bij Telamon. De torc was ook prominent aanwezig op vroege Keltische beelden van menselijke figuren, zoals de Krijger van Hirschlanden uit de 6e eeuw v.Chr.
In middeleeuwse Ierse mythologische teksten, zoals de Lebor Gabála Érenn (11e eeuw), worden torcs ook genoemd. Zo zou Elatha, een figuur uit de Ierse mythologie, vijf gouden halsringen hebben gedragen toen hij Eriu ontmoette.
Na de Romeinse verovering van Groot-Brittannië, vanaf ongeveer 75 na Chr. en gedurende minstens een eeuw daarna, ontstond er in het Romeinse Groot-Brittannië een nieuw type torc, bekend als de "kralen-torc". Dit type sierad kwam vooral voor in de noordelijke grensgebieden en kende twee varianten: type A, dat uit afzonderlijke kralen bestond, en type B, dat uit één enkel stuk was vervaardigd. In tegenstelling tot de eerdere Keltische torcs uit de ijzertijd, die vaak van edelmetaal waren gemaakt en geassocieerd werden met de elite, werden deze Romeinse versies vervaardigd van koperlegeringen. Dit suggereert dat deze torcs breder verspreid waren en door verschillende lagen van de samenleving werden gedragen, in plaats van uitsluitend door de elite.
Romeinse torques
Romeinen namen de torc over als militaire decoratie, zoals blijkt uit de legende van Titus Manlius, die in 361 v.Chr. een Gallische krijger doodde en zijn torc overnam. Dit leidde ertoe dat zijn familie de bijnaam Torquatus aannam. Tijdens de Romeinse Republiek werd de torc gebruikt als eerbetoon voor vooraanstaande soldaten. Hoewel slechts enkele Romeinse torcs zijn ontdekt, meldt Plinius de Oudere dat de Romeinen na een veldslag in 386 v.Chr. 183 torcs verzamelden van Keltische doden.
De Gallisch-Romeinse krijger van Vacheres, afgebeeld in Romeinse militaire kleding, draagt mogelijk een torc als symbool van zijn Keltische afkomst. Quintilianus vermeldt dat de Galliërs keizer Augustus een gouden torc aanboden die bijna 33 kilo woog. Een torc uit de Winchester Hoard uit de 1e eeuw v.Chr., in Keltische stijl maar vervaardigd met Romeinse technieken, suggereert dat dergelijke objecten mogelijk als diplomatieke geschenken dienden tussen Romeinen en Keltische stamhoofden.
Torques in de migratieperiode
Keltische torcs raakten in onbruik tijdens de migratieperiode, waarbij de Germanen de voorkeur gaven aan andere ringen. Rond de Vikingtijd herwon de torque in populariteit waarbij vooral zilveren kettingen in torc-stijl werden gedragen. Vergelijkbare halsringen zijn ook kenmerkend voor de sieradenstijlen van verschillende andere culturen en tijdperken.
Germaanse torques & eedringen
Ringen en armringen spelen een belangrijke rol in de vroege Germaanse culturen, zoals blijkt uit archeologische vondsten en tekstuele bronnen. Ze worden vooral geassocieerd met rijkdom en dienden als valuta in de vroege middeleeuwen. Daarnaast waren ringen essentieel bij het zweren van heilige eden, vaak in verbinding met de goden. In de Germaanse mythologie symboliseren ringen sacraliteit en zijn ze cruciaal voor het onderhouden van relaties tussen heersers en hun vazallen. Deze culturele betekenis van ringen bleef bestaan, zelfs tijdens en na de kerstening van de Germaanse volkeren, met het schenken van ringen en het zweren van eden als blijvende tradities.