Spiraalmotieven behoren tot de oudste symbolen die de mensheid in kunst heeft verwerkt. Ze werden al vanaf de late IJstijd in Europa gebruikt en bleven populair tot in de vroege middeleeuwen. Ook vandaag de dag zijn deze motieven nog geliefd. Maar wat is eigenlijk de betekenis van deze patronen? In deze blog duiken we in de fascinerende geschiedenis van Europese spiraalmotieven.
Geometrische motieven, zoals spiralen, komen overal ter wereld voor in prehistorische kunst. Hoewel hun precieze betekenis vaak een mysterie blijft, zijn er aanwijzingen dat deze patronen zowel universele als culturele oorsprong hebben. Ze zouden kunnen verwijzen naar diepgewortelde neurologische processen, maar ook naar spirituele of praktische ideeën die per beschaving verschilden.
Spiraalmotieven uit de IJstijd en het mesolithicum
Het is onduidelijk wanneer de mens precies begon met het maken van spiraalmotieven, maar ze zijn op veel plekken ter wereld terug te vinden. Voorbeelden uit Mal’ta, Siberië, zijn maar liefst 18.000 jaar oud en werden in de late IJstijd gemaakt. De grafheuvel van Serpent Mound, Ohio, Verenigde Staten, is meer dan 2000 jaar oud en eindigt in een spiraal.
Er zijn verschillende theorieën over de oorsprong van deze patronen. Sommigen stellen dat spiraalmotieven voortkomen uit een standaard neurologische reactie van het brein, die vervolgens werd omgezet in kunst. Andere theorieën suggereren dat sjamanen deze motieven zagen tijdens hallucinaties, veroorzaakt door trance, drugs of stimulatie van de visuele cortex, waarbij vergelijkbare patronen vaak verschijnen. Deze innerlijke beelden, die als universeel kunnen worden beschouwd, zouden prehistorische kunstenaars hebben geïnspireerd.
Een alternatieve hypothese is dat spiraalmotieven zich, net als symbolen zoals de swastika, het zonnekruis en de levensboom, vanuit Siberië verspreidden tijdens de IJstijd, toen volkeren migreerden naar de gebieden waaruit de Native Americans zijn ontstaan. Deze theorie verklaart echter niet waarom spiraalmotieven ook in Polynesië en Afrika voorkomen.
Een andere mogelijkheid is dat spiraalmotieven een nog veel oudere oorsprong hebben, mogelijk minimaal 70.000 jaar geleden, toen de mens vanuit Afrika naar andere werelddelen trok. Deze theorie is echter moeilijk te bewijzen.
De afwezigheid van spiralen in het Paleolithicum
Opvallend genoeg komen spiralen nauwelijks voor in Europese kunst uit het Laat-Paleolithicum (40.000–12.000 v.Chr.), terwijl ze in latere perioden zo prominent aanwezig waren. Paleolithische kunst was meer figuratief dan abstract.
Dit roept interessante vragen op over de inspiratiebronnen van vroege kunstenaars. Waren veranderde bewustzijnstoestanden, zoals die vaak worden gekoppeld aan sjamanistische visies, destijds misschien nog niet gebruikelijk? Of speelden andere culturele en artistieke voorkeuren een rol?
Spiraalmotieven in het Neolithicum
Spiralen waren geliefde geometrische motieven tijdens het Late neolithicum en komen vooral voor in gebieden langs de Atlantische kust, zoals Spanje, Portugal, Bretagne en Ierland. Rond 3.000 v.Chr. brachten neolithische boeren deze traditie, samen met hun monumentale bouwstijl, vanuit Bretagne naar de Britse eilanden.
De vruchtbaarheid van het land speelde een centrale rol in de neolithische religie, samen met de zon die deze vruchtbaarheid bracht. Het geloof draaide om de cyclische wisseling van seizoenen: na de oogst begon het dodenseizoen, waarna tijdens de winterzonnewende de zon opnieuw haar kracht liet zien en vruchtbaarheid terugbracht naar het land.
Spiraalmotieven waren er in zowel links- als rechtsdraaiende varianten en hadden mogelijk een symbolische betekenis. Ze zouden de zon, zonnestralen of de seizoenswisselingen kunnen vertegenwoordigen. Andere theorieën suggereren dat de spiralen een poort naar een spirituele wereld verbeeldden, of de cyclus van leven en dood. Daarnaast worden ze soms geïnterpreteerd als instrumenten om tijd te meten, zoals de seizoenen en zonnewendes. Veel neolithische monumenten, zoals steencirkels en grafheuvels, zijn namelijk nauwkeurig afgestemd op de stand van de zon tijdens zonnewendes en equinoxen.
Een treffend voorbeeld hiervan is Brú na Bóinne en Newgrange in Ierland, waar tijdens de winterzonnewende de opkomende zon precies door de ingang van het monument schijnt. Ook het beroemde Stonehenge in Zuid-Engeland is afgestemd op de zonnewende.
De spiralen op de kerbstones van dergelijke monumenten worden deels gezien als kalendersystemen, waarmee maan- en zonnecycli werden bijgehouden.
Spiraalmotieven in de bronstijd
Tussen 3000 en 2500 v.Chr. migreerden de Proto-Indo-Europese steppeherders vanuit de Pontische steppen naar Europa. Hun samenleving was gebaseerd op veeteelt, waarbij ze met hun kuddes van graasland naar graasland trokken. Deze herders hadden een dharmatischenatuurreligie. Hoe de Proto-Indo-Europeanen en de inheemse Neolithische boeren met elkaar samensmolten, blijft een mysterie, maar het proces verliep waarschijnlijk via een combinatie van huwelijk, assimilatie en conflict. In sommige regio’s vervingen de steppenherders tot wel 90% van het Neolithische DNA.
De Proto-Indo-Europeanen waren fysiek groter dan de Neolithische boeren, bereden paarden en experimenteerden met bronzen wapens, zoals bijlen. Hun cultuur wordt gekenmerkt door een sterke hiërarchische structuur en een eedgebonden krijgscultuur. Toch hadden ze niet alleen vijandige relaties met de Neolithische volkeren; ze namen ook tradities en rituelen van hen over, waaronder de verering van landbouwgodinnen. Het Oudnoorse pantheon van de Vanir-goden, zoals Freyr, Freya en Njörd, met hun nadruk op vruchtbaarheid, landbouw en overvloed, wordt mogelijk beïnvloed door een Neolithische oorsprong. Vergelijkbare associaties vinden we terug bij godheden als Cybele en de Griekse godin Demeter.
Proto-Indo-Europese mannen kregen samen met Neolithische vrouwen kinderen, wat leidde tot de ontwikkeling van nieuwe culturen, zoals de Touwbekercultuur. Waarschijnlijk namen de Proto-Indo-Europeanen ook Neolithische spiraalmotieven over, inclusief de bijbehorende symboliek. Deze motieven, die vruchtbaarheid, cycli en de natuur belichaamden, werden mogelijk geïntegreerd in hun eigen religieuze en culturele tradities.
Tussen ca 3000-2500 v.Chr. migreerden de Proto-Indo-Europese steppeherders vanaf de Pontische steppen richting Europa.
We weten niet hoe de steppeherders en steentijdboeren met elkaar samensmolten. Waarschijnlijk was dit een combinatie van onderlinge huwelijken, culturele assimilatie en oorlogvoering. In sommige gebieden vervingen de steppenherders tot wel 90% van het Neolithisch DNA.
De samenleving van de steppeherders was hiërarchisch, eedgebonden en op individuele krijgsdaden gericht. Maar ze hadden niet alleen oorlog met hun nieuwe buren. Ze namen tradities en rituelen van hen over, zoals landbouw- en vruchtbaarheidsgodinnen. Mogelijk stammen de Oudnoorse Vanir van neolithische goden af. De Vanir-goden Freyr, Freya en Njörd zijn direct verbonden met vruchtbaarheid, landbouw en overvloed. Ook de godinnen Cybele en Demeter hebben mogelijk een lokale neolithische oorsprong.
Waarschijnlijk namen de steppeherders ook de neolithische spiraalmotieven over en daarbij dus de triskelion.
Indo-Europese zonneverering
In de Indo-Europese mythologie wordt de zon vaak afgebeeld als een stralend wiel, voortgetrokken door een paard en rustend in een strijdwagen. Een voorbeeld hiervan is de Trundholm zonnewagen uit 1500-1300 v.Chr. Er zijn fragmenten van een vergelijkbare zonnewagen gevonden in een grafheuvel in Jægersborg Hegn, Denemarken.
De zon wordt ook afgebeeld als zonnekruis of zonneschijf. Deze symbolen zijn regelmatig gegraveerd met spiraalvormige motieven, mogelijk gestileerde zonnestralen.
In de Indo-Europese religie stond de kosmische orde centraal. De zon speelt een essentiële rol als markering van de seizoenen, de overgang tussen dag en nacht en leven en dood. Hierdoor werd de zon een symbool van orde, vruchtbaarheid en het leven. Duisternis stond daarentegen voor chaos en dood. Het licht, met de zon als belangrijkste bron, werd gezien als de belichaming van kosmische harmonie en vitaliteit.
Verschillende Proto-Indo-Europese godheden werden geassocieerd met de zon en andere hemellichamen:
- *Seh₂ul (Oudnoors Sól): de god of godin van de zon, die het leven brengt en de orde handhaaft.
- *Meh₁not (Oudnoors Máni): de god van de maan, verbonden met de cycli van tijd en het ritme van de natuur.
- *H₂éwsōs (West-Germaans Eostre): de godin van de dageraad, die het licht van de ochtend brengt en het begin van een nieuwe dag symboliseert.
Deze mythologische voorstellingen benadrukken hoe belangrijk de zon en andere hemellichamen waren in het wereldbeeld van de Indo-Europeanen. Het gebruik van spiraalmotieven op zonneschijven onderstreept de symbolische relatie tussen de zon, licht, en de cyclische aard van tijd en leven.
Spiraalmotieven in de klassieke oudheid
In de late Bronstijd bleven spiraalmotieven populair en speelden ze een belangrijke rol in de kunst van die tijd. Uit de late Bronstijdculturen ontwikkelden zich de Hallstatt A- en B-culturen, die worden beschouwd als de eerste uitingen van wat later als Keltische cultuur bekend zou worden.
De kunst van de Keltische Hallstatt-periode (800–500 v.Chr.) kenmerkt zich door strakke, geometrische patronen, waarin spiraalmotieven vaak werden gebruikt, bijvoorbeeld op fibulae (mantelspelden). Ook andere beschavingen, zoals de Grieken en de Etrusken, gebruikten spiraalmotieven in hun fibulae en aardewerk.
Vanaf de 5e eeuw v.Chr. ontstond een nieuwe Keltische kunststijl: de La Tène-stijl. Deze stijl werd deels beïnvloed door de kunst van de Grieken, Etrusken en Scythen, maar ontwikkelde een geheel eigen karakter. In de La Tène-kunst worden abstracte patronen vaak verweven met bladmotieven, lotusbladeren en spiraalmotieven, wat deze stijl een unieke uitstraling geeft.
Hoewel de precieze betekenis van veel symbolen uit de La Tène-kunst nog steeds onderwerp van debat is, is duidelijk dat deze voor de Kelten een diep symbolische waarde hadden. Spiraalmotieven, vaak in abstracte of verweven vormen, werden op uiteenlopende objecten afgebeeld, zoals op wapens, sieraden en schilden.
Een opvallend voorbeeld is een reliëf uit Bormio, Italië, uit de 5e eeuw v.Chr., waarop een Keltische krijger is afgebeeld. Op zijn schild staan spiraalmotieven, mogelijk geïnspireerd door de Etruskische kunst.
Latere voorbeelden van La Tène-spiraalmotieven zijn te vinden op een zwaardschede uit Wisbech uit de 3e eeuw v.Chr. en een schild uit de 2e–3e eeuw v.Chr., gevonden in de rivier de Witham in Lincolnshire.
De La Tène-stijl introduceerde een meer abstracte benadering van spiraalmotieven. Deze werden vaak complex verweven met andere decoratieve elementen, zoals gestileerde bladeren en organische patronen. Deze verfijnde stijl getuigt van een geavanceerde artistieke traditie, waarin oude symboliek werd gecombineerd met nieuwe vormen van expressie.
Spiraalmotieven bleven zo een belangrijk onderdeel van de Keltische kunst en cultuur, terwijl ze tegelijkertijd evolueerden in vorm.
Vroeg-Middeleeuwse spiralen
In de kunst van de Migratieperiode werden spiraalmotieven opnieuw wijdverspreid toegepast, zij het in verschillende kunststijlen en vaak in een meer gestileerde vorm dan in de Keltische La Tène-kunststijl. Deze motieven waren prominent aanwezig in de Germaanse kunststijlen, waaronder de Angelsaksische kunst. De precieze betekenis blijft ook hier onbekend.
Kunst als uiting van mondelinge traditie
De Germaanse en Keltische volkeren maakten weinig gebruik van schrift, niet omdat ze niet konden schrijven, maar omdat hun kennis en verhalen vooral mondeling werden overgeleverd.
Deze kunstvormen waren vaak exclusief bedoeld voor de aristocratische, wetenschappelijke en krijgerklassen, die mythologische verhalen en betekenissen uit het hoofd kenden en overdroegen.
De spiraalmotieven in Germaanse kunst werden vaak gecombineerd met afbeeldingen van wilde dieren, mythische monsters, zoals draken, en soms menselijke figuren of goden, wat suggereert dat deze ontwerpen een symbolische of mythologische betekenis hadden.
Spiraalmotieven en de invloed van het christendom
Rond de 5de eeuw n.Chr. werd het christendom geïntroduceerd in Keltisch Ierland en Angelsaksisch Engeland. Christelijke symboliek werd geïntegreerd in het traditionele knoopwerk.
Ondanks de religieuze transitie bleven spiraalmotieven populair, zoals blijkt uit de versieringen in de Lindisfarne-evangeliën en het Boek van Kells, waar spiraalmotieven vaak worden gecombineerd met knopen, dieren en andere decoratieve patronen.
Overgang naar Vikingkunst
Uit de Germaanse kunststijlen ontwikkelden zich later de kunststijlen van de Vikingen. Hoewel de Vikingen ook gebruik maakten van spiraalmotieven, waren deze vaak meer gestileerd en verschilden ze aanzienlijk van de spiraalmotieven in eerdere perioden.
De Vikingstijl benadrukte dynamische en complexe ontwerpen, waarbij spiralen werden geïntegreerd in patronen met dieren en mythologische thema’s, maar met een geheel eigen esthetische benadering.
De voortdurende populariteit van spiraalmotieven door verschillende culturen en perioden heen benadrukt hun blijvende symbolische en artistieke waarde, die telkens opnieuw werd geïnterpreteerd binnen de context van veranderende tradities en religies.
6de eeuwse spiraalmotieven op Gotland
Op het Zweedse eiland Gotland zijn enkele opvallende Germaanse stenen te vinden die dateren uit de 6e eeuw n.Chr. Deze stenen vertonen spiraalmotieven, vaak in combinatie met afbeeldingen van steenbokken, paarden en soms dansende mensen. In sommige gevallen vechten de paarden met elkaar, wat mogelijk verwijst naar de semi-rituele sport Hestavíg, waarbij de sterkste hengsten werden geselecteerd voor de voortplanting.
De stenen worden duidelijk geassocieerd met de zonnecultus, waarbij de spiraalmotieven symbolisch verbonden zijn met de kracht van de zon. Het paard speelde een belangrijke rol als statussymbool, maar ook als symbool van vruchtbaarheid en het land. De vruchtbaarheid van paarden werd beschouwd als afhankelijk van het zonlicht, en deze piekte tijdens de zomerzonnewende, wanneer de zon haar kracht het sterkst liet voelen.
De steenbok, die paart tussen oktober en januari, wordt vaak afgebeeld op de stenen. Het luide gevecht tussen mannelijke steenbokken, waarbij ze hun hoorns tegen elkaar slaan, markeert de periode van voortplanting en symboliseert de vruchtbaarheid en de winterzonnewende. Hierdoor staat de steenbok in deze context voor vruchtbaarheid en de duisternis van de winter die plaatsmaakt voor het licht van de komende zomer.
Conclusie
Er is onvoldoende bewijs om definitief te bepalen wat spiraalmotieven betekenen en of ze voor verschillende volkeren dezelfde symboliek droegen. Deze motieven hebben hun oorsprong mogelijk in het sjamanistische mesolithicum, de IJstijd, of zelfs daarvoor. Het is onduidelijk of spiraalmotieven onafhankelijk van elkaar zijn ontstaan of dat ze onderling beïnvloed zijn. In de kunstgeschiedenis wordt vaak aangenomen dat artistieke uitingen zelden uniek zijn, en wij geloven dan ook dat deze motieven waarschijnlijk (in)direct door elkaar zijn beïnvloed.
Van het neolithicum tot in de vroege middeleeuwen worden spiraalmotieven vaak in verband gebracht met zonaanbidding. Wij veronderstellen dat kunstenaars in sommige gevallen met het gebruik van spiraalmotieven verwezen naar de zon, maar er zijn ook gevallen waarin de spiraal een andere betekenis heeft of eenvoudigweg werd gebruikt om lege ruimte in te vullen.
De introductie van de landbouw in het neolithicum was in feite meer een grootschalig experiment dan een plotse ommekeer. Landbouw bracht onzekerheid met zich mee; klimaatveranderingen en droogtes veroorzaakten mislukte oogsten en hongersnood. De zon, vruchtbaar land en regen waren van vitaal belang voor de neolithische bevolking, en deze natuurlijke krachten stonden dan ook centraal in hun religieuze rituelen.
Voor de Proto-Indo-Europese steppeherders was zonaanbidding geen nieuw concept; zij hadden al hun eigen zonnecultus. Hun belangen waren echter anders dan die van de neolithische boeren, wat leidde tot een verschuiving in wereldbeelden, mede door de huwelijken tussen neolithische vrouwen en Indo-Europese stepeherders. Vanaf deze periode, en zeker tot het einde van de Hallstattperiode, kunnen we in sommige gevallen een duidelijke associatie tussen spiraalmotieven en zonneverering herkennen.
In de La Tène-periode en de vroege Middeleeuwen is het moeilijker om deze associatie terug te zien. Toch benadrukken de zesde-eeuwse stenen van Gotland het verband tussen spiraalmotieven en zonneverering zo sterk, dat we geneigd zijn te denken dat in deze perioden de Neolithische en Indo-Europese zonneverering nog steeds aanwezig was, zij het in een geassimileerde vorm die was aangepast aan de specifieke Germaanse, Keltische of Slavische culturele contexten van de periode.
Drinkhoorns met spiraal motieven
https://www.celticwebmerchant.com/nl/prehistorische-drinkhoorn-met-spiraalmotieven.html
Leren boekjes met spiraal motieven
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-boek.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/leren-boek-keltische-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-leren-boek.html
Sieraden met spiraalmotieven
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-triskelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vendel-fibula-slang.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikinghanger-tand-van-fenrir.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/amulet-zonnewiel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-hanger-triskelion-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zilveren-keltische-hanger-triskelion-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hanger-keltisch-hert.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-trisquelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/spiraalvormige-brilfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-gestyleerd-spiraalmotief-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-bovenarmband-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-haarnaald-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-ravenbroche-gotland-rechts-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-haarnaald-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-oorbellen-met-spiraal-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-ravenbroche-gotland-rechts-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pictische-broche-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/angelsaksische-ring-7de-8ste-eeuws-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/birka-amulet-graf-943.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/angelsaksische-mantelsluiting-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijzeren-gallische-torc.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/10de-eeuwse-vikingfibula-hoem-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/mantelsluiting-thorshamer-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-ijzertijdring-segerstad-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/amulet-keltische-trisquelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/oorbellen-germaanse-raaf-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-haar-en-baardkraal-zilver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/amulet-keltische-trisquelion-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-vikingbroche.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/schijfhanger-book-of-kells.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-triskelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-clontarf-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/torc-met-keltische-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/mantelsluiting-thorshamer-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-gestyleerd-spiraalmotief-verzil.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-baardkraal-thena.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-mantelsluiting-birka.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-ravenbroche-gotland-links-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vendel-ravensieraad-messing.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaans-ravenamulet-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/stenen-hanger-triskelion.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaans-ravenamulet.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/angelsaksische-ring-7de-8ste-eeuws-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/oorbellen-germaanse-raaf-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kleine-ringfibula-birka-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-ravenbroche-gotland-links-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-trisquelion-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vendel-ravensieraad-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-bovenarmband-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/birka-amulet-graf-943-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-spiralen-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-oorbellen-met-spiraal-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-mantelsluiting-birka-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingbroche-stora-ryk.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/merovingische-boogbroche.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-trisquelion-verzilverd.html
Baardkralen met spiraalmotief
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingbaardkraal-birka-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zilveren-baardkraal-met-dubbele-spiraal.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-ronde-baardkraal.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-haar-en-baardkraal-zilver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-baardkraal-met-spiralen-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-baardkraal-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/traditioneel-keltische-baardkraal-zilver.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronzen-viking-baardkraal.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingkraal-horsa-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-baardkraal-met-spiraalmotieven.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingbaardkraal-birka-verzilverd-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingbaardkraal-uppland-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zilveren-viking-baardkraal.html
Wapens met spiraalmotieven
https://www.celticwebmerchant.com/nl/langeid-viking-zwaard.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-zwaard-langeid.html
Spiraalmotieven op helmen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltische-montefortino.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltische-la-tene-helm.html
Spiraalmotieven op riemen & riembeslag
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeins-riembeslag-propeller.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-romeinse-riemeinde-3de-eeuw-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/centurioriem.html
Lararium met zonnespiraal
https://www.celticwebmerchant.com/nl/larariumrelief-pompeii.html