Tegenwoordig worden drinkhoorns vaak beschouwd als iconische accessoires van de Vikingen. In deze blog duiken we in de fascinerende geschiedenis van drinkhoorns en onthullen we de symbolische betekenis die eraan verbonden is. Daarnaast laten we zien waarom het gebruik van drinkhoorns op moderne festivals zo goed aansluit bij deze historische traditie.
Wat is een drinkhoorn
Een drinkhoorn is een runderhoorn die als ‘drinkbeker’ wordt gebruikt. Drinkhoorns worden al vanaf de prehistorie gebruikt. Ze waren niet voor alledaags gebruik bestemd en dus geen alternatief voor bekers of komen. Hun doel was puur ceremonieel.
Drinkhoorns werden gebruikt door Indo-Europese volkeren zoals de Grieken, Scythen, Thraciërs, Kelten, Romeinen, Germanen en later door de Vikingen, Angelsaksen en zelfs tot ver in de middeleeuwen.
Proto-Indo-Europese ‘cowboys’
Vrijwel alle Europese culturen zijn grotendeels afkomstig van Proto-Indo-Europese volkeren. Zij waren de voorouders van de Grieken, Romeinen, Germanen, Kelten en Vikingen.
De sprekers van het Proto-Indo-Europees waren semi-nomadische herders uit de Pontisch-Kaspische steppe. Vee was voor hen de belangrijkste bron van levensonderhoud. Vanaf Ierland en Scandinavië tot India en Perzië spelen runderen daarom een belangrijke rol in het dagelijks leven en in de mythologie. Veel rituelen, zoals het offeren van witte stieren of de hoorn des overvloeds, zijn terug te leiden tot deze gezamenlijke Proto-Indo-Europese afkomst.
Indo-Europese volkeren hadden een dharmatischenatuurreligie en het oerrund speelde een belangrijke rol in het scheppingsverhaal. Het is daarom niet verwonderlijk dat hoorns een belangrijke rituele rol in de samenleving hadden. Ze werden bijvoorbeeld gebruikt bij offergaven.
De samenleving was eedgebonden en hiërarchisch. Dit was ontstaan omdat sommige heren grotere kuddes runderen hadden dan andere. Mogelijk werden drinkhoorns gebruikt tijdens eedafleggingen, om de relatie tussen patroon en cliënt te bevestigen.
Tot in de Middeleeuwen symboliseerde drinkhoorns macht bij aristocraten. Er zijn veel rituelen bekend waarbij bijvoorbeeld een aristocraat de enige persoon is die uit een bepaalde hoorn mocht drinken.
De Rhyton
De rhyton werd in een groot gebied gebruikt, van India en Perzië tot Griekenland en de Balkan. Het was vooral een statussymbool, gebruikt om de band tussen gastheer en gast te versterken en ook voor het doen van plengoffers aan de goden.
Het woord rhyton is afgeleid van het Griekse woord ῥυτόν (rhytón), dat "stroom" betekent, verwijzend naar de manier waarop vloeistof eruit stroomt. De rhyton was niet van hoorn gemaakt, maar van ander materiaal, zoals keramiek of metaal. Rhyta waren soms in de vorm van een hoorn, maar vaak in de vorm van een dierenkop.
De offeraar schepte de vloeistof voor het plengoffer, zoals wijn, olie of bloed, uit een opslagvat. De rhyton had vaak een gaatje aan de onderkant, die de offeraar met zijn duim sloot. Vervolgens liet hij de vloeistof wegstromen op heilige grond, of liet de vloeistof in zijn mond lopen. De controle waarmee de vloeistof door de opening aan de onderkant stroomde, maakte het schenken een plechtige handeling.
In Minoïsch Kreta werden rhyta gemaakt in de vorm van een stierenkop. Een voorbeeld hiervan is de Stierenkop Rhyton uit het paleis van Knossos, maar het ontwerp wordt ook weergegeven op een muurschildering op een tombe in Thebe, Egypte, waarbij geschenken van de Minoërs worden weergegeven.
Tijdens koninklijke banketten benadrukten rhytons de status en macht van de gastheer. In het Perzische rijk, bijvoorbeeld, werden goud en zilveren rhytons met dierlijke en mythische vormen gebruikt door de koning en zijn hof. Deze voorwerpen versterkten niet alleen de grandeur van de gelegenheid, maar symboliseerden ook de connectie tussen de koning en de kosmische orde. Een van de mooiste voorbeelden is een Achaemenidische rhyton met een griffioen, die macht en bescherming symboliseerde. De koning schonk hieruit tijdens banketten om zijn gastvrijheid en heerschappij over het rijk te benadrukken. Eén van de oudste voorbeelden komt uit Susa in Perzie, waar een zilveren beeldje uit het 3de millennium v.Chr. een combinatie van een koe en een vrouw toont die een vat aanbiedt.
Bij feesten die draaiden om wijn en overvloed, zoals de Dionysische rituelen in het oude Griekenland, werden rhytons gebruikt om de extatische verbondenheid met de god Dionysos te vieren. De Griekse vazenkunst toont ons beelden van deelnemers die uit hoornvormige rhytons drinken, vaak versierd met afbeeldingen van saters en maenaden, de volgelingen van Dionysos. Deze rhytons, soms zo ontworpen dat men de inhoud zonder te morsen moest drinken, vereisten een zekere vaardigheid, wat zowel het plezier als de symboliek van controle en loslaten vergrootte. Nonnus beschrijft in zijn Dionysiaca (5de eeuw n.Chr.) dat satyrs voor het eerst wijn maakten en deze uit ossenhoorns dronken , wat het gebruik van rhyta introduceerde.
Ook mythologie onderstreept het belang van rhytons in ceremoniële contexten. Volgens sommige interpretaties van de Perzische mythologie werden rhytons gebruikt in rituelen waarbij koning Achaemenes, de legendarische stichter van het Achaemenidische rijk, zijn band met Ahura Mazda, de oppergod, versterkte. De rituele schenking van heilige vloeistoffen benadrukte niet alleen de kosmische rechtvaardigheid van de koning, maar ook zijn rol als beschermer van orde en harmonie in een chaotische wereld.
Scythische drinkhoorns
Het lijkt erop dat de Scythen een veel praktischere benadering van de drinkhoorn hadden. Ze dronken uit hoorns tijdens banketten en gaven ze mee als grafgiften.
De Scythen is een verzamelnaam van verschillende steppenvolkeren met vaak een Indo-Europese afkomst. Ze spraken een Indo-Europese taal die verwant was aan oud Perzisch. In de klassieke oudheid stonden de Thraciërs en Scythen erom bekend dat ze uit hoorns dronken, wat een belangrijk deel was van hun drinkgewoonten. Dit gebruik wordt beschreven door de Griekse schrijver Xenophon, die vertelde hoe de Thraciërs hun hoorns gebruikten tijdens banketten. Diodorus vermeldt ook hoe de Getische leider Dromichaites hoorns van hout en hoorn gebruikte om drank te serveren tijdens een feest voor Lysimachus en andere gevangenen.
De Scythische elite gebruikten daarnaast ook rhyta van goud of zilver. Een beroemd voorbeeld hiervan is een gouden en zilveren rhyton in de vorm van een Pegasus uit de 5de eeuw v.Chr., gevonden in Ulyap, een plaats in Rusland iets ten noorden van de Kaukasus.
Archeologen hebben twee basistypen Scythische drinkhoorns geïdentificeerd: één met een sterke kromming en één met een lichte kromming, gebaseerd op de vorm van de hoorns van een oeros.
De oudste fysieke overblijfselen van drinkhoorns in Scythische graven dateren uit de 7de eeuw v.Chr. In de 6de eeuw zijn slechts sporadische aanwijzingen voor het gebruik van drinkhoorns. In de 5de eeuw v.Chr. maken drinkhoorns echter een duidelijke comeback, vooral in de Pontische regio, waar ze als grafgiften worden achtergelaten, vaak met kostbare metalen versieringen. Dit gebruik lijkt te zijn ontstaan in de Kuban-regio, waar drinkhoorns een prominente rol speelden in de begrafenisrituelen van krijgers. Tegen de 4de eeuw v.Chr. verspreidt deze praktijk zich over de Pontische steppe, waarbij een nieuw type, sterk gekromde zilveren drinkhoorn opkomt. Hoewel rhytons van Achaemenidische of Thracische oorsprong nog steeds worden gevonden, zijn het vooral de Scythische drinkhoorns die de grafgiften domineren. Aan het einde van de 4de eeuw v.Chr. neemt deze traditie echter langzaam af.
Net als hun Proto-Indo-Europese voorouders begroeven de Scythen hun doden in kurgans of grafheuvels. Bij deze kurgans richtten ze stelae op, rechtopstaande stenen met de beeltenis van mensen. De afbeeldingen van drinkhoorns op kurganstelae volgen een enigszins afwijkende chronologie. De vroegste voorbeelden dateren uit de 6e eeuw v.Chr., een periode waarin daadwerkelijke grafvondsten van drinkhoorns nog relatief zeldzaam zijn. Tijdens de 5e eeuw v.Chr. neemt de frequentie van deze afbeeldingen sterk toe, in lijn met de hernieuwde aanwezigheid van drinkhoorns als grafgiften. In de 4de eeuw v.Chr. worden de afbeeldingen op stelae juist schaarser, terwijl het fysiek begraven van drinkhoorns dan zijn hoogtepunt bereikt.
Op het Krim-schiereiland verschijnen dergelijke afbeeldingen iets later, vanaf de 5e eeuw v.Chr., maar ze komen daar wel vaker voor dan elders. Deze patronen wijzen op een dynamische relatie tussen de materiële cultuur en haar symbolische weergave, waarbij drinkhoorns zowel in grafgiften als in kunst een sleutelrol speelden in de Scythische rituelen en identiteit.
Drinkhoorns speelden dus een belangrijke rol in Scythische begrafenisrituelen. Ze worden vaak gevonden in graven van krijgers en zijn mogelijk verbonden met hun koninklijke en krijgscultus. Mogelijk ontvingen Scythische heersers een drinkhoorn van een godheid als symbool van hun koningschap.
Keltische drinkhoorns
Bij de Kelten was de drinkhoorn een echt statussymbool. Julius Caesar beschrijft in zijn Commentarii de Bello Gallico hoe de Galliërs drinkhoorns gebruikten, gemaakt van de hoorns van oerossen. Hij schrijft dat deze hoorns, die versierd waren met zilver, tijdens grote feesten als drinkbekers dienden.
Waarschijnlijk werden runderhoorns gebruikt. Deze zijn in de loop der tijd vergaan, maar de hoorns waren vaak beslagen met goud of brons. Deze metalen details zijn wel archeologisch bewaard gebleven.
In Hochdorf werd het graf van de 50-jarige hoofdman ingericht voor een feest in het hiernamaals. Zijn graf bevatte o.a. een vergulde torc en armring, sieraden, een dolk en een luxe strijdwagen. Aan zijn voeten stond een ketel met een inhoud van 400 liter, die gevuld was met mede. Het graf bevatte negen bronzen schalen en negen drinkhoorns. De grootste van de hoorns was 5,5 liter en gemaakt van brons, ijzer en goud. De andere 8 hoorns waren van organisch materiaal, maar het bronzen beslag is overgebleven. Ook werd in het graf hennep gevonden, wat ook vaak tijdens indo-Europese rituelen werd gebruikt.
Ook vrouwen kregen zulke rijke grafgiften mee. De ‘Prinses van Reinheim’ werd begraven met een torque, armbanden, ringen, fibulae, een kistje met glazen en barnstenen kralen, een spiegel, bronzen schalen, een kruik en gouden drinkhoornbeslag.
Drinkhoorns in de Keltische cultuur waren sterk verbonden met rituelen van gastvrijheid, eer en religie. Het gebruik ervan tijdens feesten diende om sociale banden te versterken en de status van de gastheer te benadrukken. In een religieuze context kunnen drinkhoorns zijn gebruikt om offers te brengen aan de goden of om de gemeenschap te verenigen tijdens belangrijke ceremonies. Ze werden vaak begraven met de overledene, wat suggereert dat de Kelten geloofden dat deze objecten nuttig waren in het hiernamaals, of dat ze symbolisch de status van de overledene vertegenwoordigden.
Een voorbeeld van een latere Keltische drinkhoorn is een afbeelding op de Pictische Bullion stone uit de 10de eeuw n.Chr.. Mogelijk gaat het hier om een hoofdman. Hij drinkt uit een drinkhoorn met een vogelkop-uiteinde, terwijl hij op een paard zit.
Drinkhoorns tijdens de migratieperiode
Ook de Germaanse stammen in de Migratieperiode gebruikten drinkhoorns en maakten ze van runderhoorn, maar ook van edelmetalen en glas, naar Romeins model.
Een prachtig voorbeeld zijn de twee Gallehus hoorns uit Zuid-Jutland, Denemarken, waarvan helaas de originelen verloren zijn gegaan. Op deze hoorns staan runen (“Ik, Hlewagast, heb deze hoorn gemaakt”), krijgers, paarden en mogelijk het ulfheðnar ritueel en de gehoornde speerdanser afgebeeld. De gehoornde speerdanser verbindt hiermee de hoorns met koningschap, de krijgersklasse en de traditie van de koryos. Ook tonen de hoorns mogelijk de goden Tyr , Odin, Thor en Freyr.
In de Germaanse traditie speelde het symbel (een ceremonieel drinkritueel) een centrale rol, waarbij drinkhoorns werden gebruikt om eden uit te spreken of om verbondenheid binnen de gemeenschap te benadrukken. Deze traditie wordt beschreven in Oud-Engelse teksten zoals het Beowulf-epos, waarin mede uit drinkhoorns wordt gedronken, geassocieerd met de heilige rol van feesten en het versterken van loyaliteit en eer.
Drinkhoorns werden ook in graven meegegeven. Voorbeelden zijn de drinkhoorns uit het Angelsaksische bootgraf van Sutton Hoo en het koningsgraf uit Taplow, Buckinghamshire.
Viking drinkhoorns
Er is veel bekend over het gebruik van drinkhoorns door Vikingen, door archeologische vondsten, mythen en sagen en afbeeldingen op stenen. De drinkhoorn was een symbool van gastvrijheid, maar ze waren ook verbonden met kracht en magie.
Hoornfragmenten van drinkhoorns uit de Vikingtijd zijn zeldzaam, maar archeologische vondsten van decoratieve metalen uiteinden en beslag suggereren dat drinkhoorns wijdverbreid waren. Zowel runder- als geitenhoorns werden gebruikt, met een gemiddelde inhoud van minder dan een halve liter.
In de Scandinavische sagen worden drinkhoorns regelmatig genoemd.
In de mythische competitie tussen Thor en de reus Útgarða-Loki moet Þór uit een magische drinkhoorn drinken die onmogelijk leeg te maken is. Later blijkt dat de hoorn verbonden is met de zee, en Thors poging om te drinken veroorzaakte eb en vloed. Dit verhaal benadrukt de kracht en magie die aan drinkhoorns werd toegeschreven.
In een fragment van het gedicht Gudrúnarkviða II drinkt Gudrún een uit een hoorn, waarin magische aarde, ijskoude zee en zwijnenbloed gemengd waren. Deze hoorn heeft ‘allerlei soorten runen, gegraveerd en gekleurd’, wat doet vermoeden dat er runen in waren gekerfd en gekleurd om extra op te vallen. In de context van de Noordse traditie werden runen vaak op objecten gegraveerd als magische tekens, bedoeld om bescherming te bieden, vloeken te activeren, of specifieke eigenschappen aan het object te verbinden. In dit geval zorgde de hoorn of de drank ervoor dat Gudrún haar man Sigurd vergat.
De Egils saga vertelt het verhaal van Egil Skallagrímsson, een beroemde skald uit IJsland. Egil bezoekt Bárðr, een familielid van koningin Gunnhildr, die hem weliswaar te eten geeft, maar zijn excuses aanbiedt dat hij geen bier of andere betere dranken in huis heeft. Diezelfde avond arriveren koning Eiríkr Bloedbijl en zijn vrouw bij Bárðr om een feestmaal te houden en offers te brengen aan de dísir, vrouwelijke beschermgeesten die vergelijkbaar zijn met de nornen. Egil wordt uitgenodigd om deel te nemen aan het banket, waar bier rijkelijk vloeit.
Bárðr heeft zich niet als een goede gastheer gedragen tegenover Egil, en deze besluit hem belachelijk te maken door hoorn na hoorn leeg te drinken zonder verzadigd te raken. Geërgerd besluiten Gunnhildr en Bárðr Egils drank te vergiftigen. Egil, die hun plan doorziet, prikt in zijn hand tot het bloedt, kerft magische runen in de hoorn en besmeert deze met zijn bloed. Terwijl hij een gedicht citeert, barst de hoorn, waardoor de vergiftigde drank op de grond terechtkomt. Daarna verlaat Egil het feest. Bárðr biedt hem vervolgens opnieuw een gevulde hoorn aan, waarop Egil hem met zijn zwaard doorboort.
Dit verhaal illustreert niet alleen het gebruik van drinkhoorns tijdens feesten en offers, maar benadrukt ook het belang van gastvrijheid, een fundamentele waarde in de Indo-Europese cultuur.
Drinkhoorns worden afgebeeld op talloze Viking runenstenen, waarbij ze gebruikt worden door zowel mannen als vrouwen. Dit is met name in context van banketten, zoals de Tängelgärda IV steen uit Gotland. De Snoldelevsteen uit Denemarken toont een soort triskelion of Valknut, mogelijk gevormd door drie drinkhoorns.
Ook op het bekende tapijt van Bayeux wordt een banket afgebeeld waarbij drinkhoorns worden gebruikt om uit te drinken. Een van de drinkhoorns heeft een decoratieve rand en uiteinde.
Drinkhoorns, een paganistische Renaissance
In de wereld van vandaag hebben Viking drinkhoorns een heropleving doorgemaakt, waarbij ze geschiedenis en moderne creativiteit moeiteloos met elkaar verbinden. Deze iconische voorwerpen hebben een nieuwe plek gevonden in hedendaagse feesten, vieringen en rituelen. Of het nu gaat om de levendige authenticiteit van historische re-enactments, de betoverende sfeer van festivals of paganistische rituelen, drinkhoorns zijn meer dan alleen gebruiksvoorwerpen geworden – ze staan symbool voor de heropleving van onze saamhorigheid, onze voorouders en hun mythologie.
Drinkhoorns zijn symbolisch en iconisch. Ze kunnen worden geheven in een toast op het verleden, of worden gebruikt om onvergetelijke momenten in het heden te creëren. Deze tijdloze objecten blijven inspireren. Ze verbinden ons met het rijke verleden en vieren tegelijkertijd de onbegrensde creativiteit van de moderne cultuur.
Klik hier voor onze drinkhoorns: https://www.celticwebmerchant.com/nl/pagan/drinkhoorn-kopen/