Introductie
Het harnas van een ridder (of man-at-arms) heeft er in de loop van de middeleeuwen anders uitgezien. In deze blog geven we een kijkje op de uitrusting van een Engelse man-at-arms in de late vijftiende eeuw om jou te helpen jouw eigen samenstelling te kiezen.
De ‘Wars of the Roses’ was een serie aan burgeroorlogen die plaatsvonden in Engeland tussen 1455 en 1487. Deze oorlogen kwamen als een direct gevolg van de honderdjarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk, omdat Engeland hierdoor flink in de schulden was geraakt en een groot deel van het koningshuis was omgekomen. Dit leidde tot een opvolgingscrisis, waarbij twee grote takken van de Plantagenet-dynastie met elkaar in conflict kwamen: het huis van Lancaster en het huis van York. Het einde van de oorlogen na de slag om Bosworth bracht de val van de Franse Plantagenet-dynastie in het Engelse koningshuis en de opkomst van de Tudor-dynastie. Het wordt met deze overgang gezien als het einde van de middeleeuwen in Engeland.
Harnas Ontwikkelingen
In de vijftiende eeuw ontstonden duidelijke regionale verschillen in de vormen van aristocratisch volledig plaatpantser, maar de uitrustingen van gewone soldaten bleven veel op elkaar lijken.
De Brigandine bestond uit kleine stalen platen die elkaar overlapten en zaten vastgenageld aan een buitenkant van stof (meestal wol) of leer. Het kon door een soldaat zelf worden aangetrokken en was goedkoper dan een borstplaat of kuras. Deze vorm van bescherming was ontwikkeld uit de coat of plates in de veertiende eeuw, maar werd in de vijftiende eeuw steeds betaalbaarder voor gewone soldaten.
De bascinet was in Frankrijk, Italië en Engeland overgenomen door de sallet en armet. De armet bleef nog steeds exclusief beschikbaar voor de aristocratie, maar de sallet werd door zowel gewone soldaten als ridders gedragen. In het Heilige Roomse Rijk werd haast uitsluitend de sallet gebruikt als onderdeel van de gotische stijl. De sallet had geïntegreerde nekbescherming van achteren en werd met een bevor gedragen om de voorkant van de nek te beschermen. Deze combinatie was makkelijk aan te passen aan de situatie waar de drager zich bevond, zeker als de sallet een verstelbaar vizier had. Deze kon laag of hoog op het hoofd worden gedragen, om ofwel bescherming of een beter gezichtsveld te krijgen. De bevor werd meestal half omlaag gezet als de sallet laag op het hoofd werd gedragen.
NB:Deze samenstelling is gebaseerd op de uitrusting van een man-at-arms in de War of the Roses in Engeland, al werden vergelijkbare uitrustingen gebruikt door men-at-arms in Frankrijk, Italië en het Heilige Roomse Rijk.
Samenstelling Elric
Het jaar is 1485. Elric is een arme man-at-arms in de war of the roses, loyaal aan de Yorkisten. Hij houdt de wacht in York, maar heeft nieuws gehoord van een groot oprukkende Frans-Schots en Engelse landmacht onder Henry Tudor in Wales. Elric vermoedt dat zijn koning, Richard III, er snel een leger op zal afsturen. De periode van Yorkistische heerschappij in Engeland die hij zijn hele leven heeft gekend, zou spoedig tot zijn einde komen bij de slag bij Bosworth, een veldslag waar Elric zelf in zal meevechten.
Outfit
Als Elric niet zijn wapenuitrusting aan heeft, draagt hij een broek met een hemd of doublet en enkellaarzen. Op zijn hoofd draagt hij een rood kapje of een bycocket met het symbool van zijn koning. Aan zijn riem draagt hij een dolk voor zelfverdediging.
Hoofddeksel
De Bycocket (ook wel bekend als het type hoed dat werd gedragen door Robin Hood) was een populair hoofddeksel in de veertiende en vijftiende eeuw. Deze werd zowel met of zonder kap gedragen door de horigheid, burgerij en de adel. Elric draagt op zijn hoed een kleine badge van een zwijn, een symbool van koning Richard III. Hiermee laat hij zijn alliantie aan het huis van York zien. Na de val van dit huis zouden haast alle badges van dit type worden vernietigd door de Tudor-dynastie.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/robin-hoed-bruin.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kapje-bertram-naturel.html
Een andere optie is een rode muts die ook veel in Zuid-Europa werd gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-muts-armin-bordeaux.html
Broek
In de late vijftiende eeuw werden door mannen broek gedragen en waren beenlingen (chausses) flink uit de mode geraakt. Elric draagt een mi-parti broek met klep. Daaronder draagt hij zijn braies, een middeleeuwse onderbroek.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/mi-parti-broek-gustav-zwart-rood.html
Braies
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/braies-philippe-naturel.html
Ondershirt / hemd
Men droeg in de middeleeuwen het liefst felle kleuren, in tegenstelling tot hoe deze periode vaak wordt afgebeeld. Als ze dit konden betalen was hun kleding rijkelijk versierd, maar ook zonder versiering was kleding in de middeleeuwen erg duur. Door een hemd of ondershirt te dragen werd deze minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde. Vaak werd het hemd ook los gedragen, zeker door mannen van lagere status.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hemd-ulrich-naturel.html
Arming Doublet
In de vijftiende eeuw ging de mode over van lange, vloeiende gewaden naar korte, nauwsluitende kleding. Mannen begonnen doublets te dragen, die rond de heupen eindigden en nadruk legden op de borst en taille. Volledige broeken begonnen hierdoor ook steeds meer in de mode te raken.
Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Door ontwikkelingen van harnas werden dikke gambesons overbodig voor ridders en begonnen ze een dunnere, lichtere gewatteerde variant te dragen die ook aansloten bij de mode van de dag, de zogeheten arming doublet. Aan deze nauwsluitende variant van het gambeson konden harnas onderdelen worden vastgemaakt die goed aansloten op het lichaam.
In Italië werd de arming doublet zelfs als gewoon kledingstuk gedragen door burgers en niet-militaire adel om een krijgerachtige uitstraling te geven, vergelijkbaar met het dragen van combat boots of kleding met camouflageprint in ons heden.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15th-century-black-arming-doublet-canvas-cotton.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-gambeson-aulber-zwart-canvas.html
Riem
Elric draagt een riem met een dolk. Mensen uit alle standen van de maatschappij hingen buidels en andere gebruiksvoorwerpen vast aan hun riem. Denk bij het samenstellen van je outfit na over wat jij belangrijk zou vinden om mee te nemen in je dagelijkse leven als ridder of man-at-arms, zoals jouw bestek maar ook jouw zwaard.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-riem-met-riemeinde-london.html
Enkellaarzen
In de vijftiende eeuw droegen mannen puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-enkellaarzen.html
Harnas
Het harnas van Elric bestaat uit een helm met bevor, een brigandine over een maliënkolder, schouderpantser of jackchains, pantserwanten en bovenbeenpantser.
TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Klik hier om te lezen hoe je een harnas aantrekt.
Maliënkolder
De haubergon, het maliënkolder met korte mouwen, kwam in de vijftiende eeuw steeds meer in gebruik vanwege ontwikkelingen in armharnas. Italiaanse ridders zouden nog tot het einde van de vijftiende eeuw volledige maliënkolders blijven gebruiken, terwijl in het Heilige Roomse Rijk het maliënkolder werd opgesplitst in voiders en maliën rokken om gewicht te besparen. Elric draagt een volledig maliënkolder onder zijn brigandine. Of je er zelf voor kiest om een haubergon te dragen of stukken maliën vast te maken op je arming doublet, ligt aan persoonlijke voorkeur en de regio waar jij je samenstelling op baseert.
Voiders
https://www.celticwebmerchant.com/nl/flat-ring-chainmail-half-haubergeon-joined-sleeves.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/flat-ring-chainmail-paired-full-sleeves-riveted-an.html
Maliënrok
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienrok-gemixt-geklonken-ringen-6-mm.html
Haubergon (volledig maliënkolder met halflange mouwen)
https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-malienkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html
TIP: Je kan je maliënkolder aanpassen op je eigen maat door ringen weg te halen, maar een simpele manier is door de mouwen met leren koordjes vast te knopen bij je elleboog.
Helm en bevor
In deze tijd werden ook vaak open helmen gedragen om de drager een beter gezichtsveld te geven en te helpen met het geven van bevelen. Dit werd vooral gedaan als de dreiging van de vijand niet heel dringend was. Het was vaak ook een kwestie van persoonlijke voorkeur of een ridder een open helm met bevor droeg of een gesloten helm met vizier. Arme men-at-arms en soldaten konden vaak alleen een open helm met bevor veroorloven. Elric is niet rijk genoeg voor een gesloten helm, dus hij kiest voor deze combinatie.
Er zijn verschillende opties voor de hoofdbescherming van Elric. Zo kan hij om zijn hoofd te beschermen een sallet of een ketelhoed met bevor dragen. Deze samenstelling kan worden afgesteld op de situatie waar hij zich bevindt. Zo kan zijn helm naar achter worden geschoven om hem een beter gezichtsveld te geven, of naar voren om meer bescherming te bieden. De bevor kan omhoog worden geklapt om betere bescherming te bieden of omlaag om hem beter adem te laten halen en zijn bevelen beter verstaanbaar te maken. Je kan zelf kiezen wat voor helm- en bevor combinatie jij gebruikt in jouw samenstelling. Hier zijn voorbeelden voor open helmen en bevors uit deze tijdsperiode:
Bevor / gorget
De bevor beschermt de nek en kin als deze niet bij de helm zit inbegrepen. Dit onderdeel van een harnas was populair bij zowel soldaten als men-at-arms, omdat het makkelijk te combineren was met verschillende open helmen, maar ook half-gesloten helmen zoals de sallet.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-gorget-ongepolijst.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-bevor.html
Sallet
De sallet was een helm die zowel met of zonder vizier werd gedragen. Deze helm had geïntegreerde nekbescherming van achteren, maar was open van de voorkant. Hierdoor kon de helm zowel los als met een bevor / gorget worden gedragen. In de vijftiende-eeuwse gotische stijl van het Heilige Roomse Rijk werd haast uitsluitend een sallet gedragen, door gewone soldaten, ridders en zelfs de keizer.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-sallet-zwart.html
Ketelhoed
De ketelhoed is een open helm in de vorm van een hoed met wijde rand, om de drager te beschermen tegen projectielen maar ook een goed gezichtsveld te geven. De constructie van een ketelhoed was vaak simpel en werd daarom vaak door gewone soldaten gedragen. Ze werden echter ook gebruikt door men-at-arms in de late middeleeuwen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-ketelhoed-met-antieke-afwerking.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-bourgondische-ketelhoed.html
Brigandine
Om zijn torso te beschermen draagt Elric een brigandine, een latere ontwikkeling van de coat of plates. Het bestaat uit overlappende stalen plaatjes die worden vastgehouden met zwart leer. Elric heeft geen schildknaap nodig om het brigandine zelf aan te doen, waardoor hij zich sneller en makkelijker klaar kan maken voor een gevecht dan met een borstplaat of kuras.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-brigandine-leeds.html
Arm- en schouderpantser
Elric is niet rijk genoeg om op maat gemaakt armpantser te kunnen betalen, maar om zijn armen en schouders te beschermen heeft hij alsnog verschillende opties. Hij kan ervoor kiezen om zijn schouders te beschermen met schouderstukken of ‘jackchains’.
De schouderstukken zijn groot en hebben ‘besagews’ om de oksels te beschermen. De bovenarmen zijn goed bedekt, maar de ellebogen hebben geen harde bescherming.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pauldrons-met-rondels.html
Ook kan hij ervoor kiezen om jackchains te dragen. Dit simpele type plaatpantser dat aan elkaar vast zat in de vorm van een ketting, was bedoeld om harde armbescherming te bieden over een maliënkolder heen. In tegenstelling tot een meer volledig armpantser hoefde het niet op maat te worden gemaakt. Hierdoor werd het vooral gebruikt door gewone soldaten en arme men-at-arms.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/jackchains-14de-15de-eeuw.html
Pantserhandschoenen
Elric gebruikt pantserwanten om zijn handen te beschermen. Hieronder draagt hij losse leren handschoenen. Andere ridders en men-at-arms in deze periode bleven een voorkeur hebben aan pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming. Het is aan jou de keuze welke van deze vormen van pantserhandschoen je gebruikt in jouw samenstelling.
Pantserwanten
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laat-middeleeuwse-gotische-pantserhandschoenen.html
Pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hoffelijke-pantserhandschoenen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-pantserhandschoenen-1450-1500.html
Beenpantser
De bovenbenen van Elric zijn beschermd met plaatpantser, maar hij heeft zijn onderbenen onbeschermd gelaten. Dit komt doordat hij veel te voet is en voorkeur geeft aan meer aan bewegelijkheid als hij een harnas draagt. Het is aan jou om de keuze om vergelijkbare beslissingen te maken tussen bescherming en mobiliteit, waar we dieper op zullen ingaan onder het kopje ‘het perfecte harnas’
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gotisch-bovenbeenpantser-16-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/geribd-beenpantser-1460-1500.html
Pantserriem
Vaak was een arming doublet of ander gambeson voorzien van punten om pantser voor het onderlichaam aan vast te hangen, maar dit was niet altijd het geval. Om beenstukken en maliënrokken vast te maken aan het lichaam werd daarom vaak een pantserriem gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-zwart.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-naturel.html
TIP: Check bij het uitkiezen van jouw bescherming of het aansluit op de lagen die je eronder draagt en de andere harnasonderdelen die jij kiest, zeker bij je armen en benen. Het zou jammer zijn als je een mooie samenstelling hebt uitgekozen voor je harnas, maar deze niet op elkaar of je maliënkolder aansluit. Twijfel je erover? Stuur ons dan gerust een bericht!
Wapens
Elric gebruikt vooral een paalbijl op het slagveld. Als secundaire wapens heeft hij een messer en beukelaar.
Paalbijl
Als primaire wapen gebruikt Elric een paalbijl. De paalbijl was een vorm van paalwapen dat werd gebruikt door zwaar gepantserde ridders en men-at-arms. Het leek op de hellebaard, maar was vaak korter en had een strijdhamer op het hoofd van het wapen, terwijl de hellebaard vaak een hoek had om mensen van hun paard of hun benen te trekken. Met deze hamer was de paalbijl beter geschikt om te gebruiken in een gevecht tegen andere gepantserde tegenstanders.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paalbijl-1475.html
Zwaard en Beukelaar
Als secundair wapen heeft hij een zwaard en beukelaar. Het zwaard dat hij gebruikt is een ‘langes messer' (letterlijk: lang mes), een goedkoop type zwaard met één snede dat vooral populair was in het Heilige Roomse Rijk. Het zwaard is zo genoemd omdat het dezelfde constructie had als een mes en dus door messensmeden kon worden gemaakt om het monopolie van zwaardsmidsgildes te ondermijnen. Het was een zelfverdedigingswapen voor boeren en burgers, maar was ook populair op het slagveld en werd soms door edelen gedragen als jachtzwaard.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/langmesser-talhoffer.html
Als schild gebruikt Elric een beukelaar gebaseerd op die uit het vechtmanuscript van de Duitse schermmeester Hans Talhoffer. De beukelaar was een klein schild dat gedurende de hoge en late middeleeuwen vooral door boeren en burgers werd gebruikt om zichzelf te verdedigen. Er bestonden gedetailleerde vechtsystemen in Engeland, het Heilige Roomse Rijk en de rest van Europa om deze kleine schilden te vechten. Vaak werden ze ook gebruikt op het slagveld, vooral door boogschutters. Omdat ze weinig bescherming boden tegen pijlen en andere projectielen gaf de infanterie de voorkeur aan grotere schilden.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/medieval-talhoffer-dark-buckler-shield-fencing.html
Dolk
Aan zijn riem draagt Elric een dolk die is ontwikkeld om in de gaten van plaatpantser te steken, mocht hij in een gevecht terechtkomen met een andere zwaar gepantserde tegenstander. In het dagelijks leven werd dit type dolk ook door alle standen van de maatschappij gebruikt als een zelfverdedigingswapen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-pareerdolk-met-schede-16e-eeuw.html
Het perfecte harnas
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogs harnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.
Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.
Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.
Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.