De legionair is het symbool bij uitstek voor het Romeinse rijk, voor de leek herkenbaar aan de helm met helmkam. In deze blog gaan we dieper in op de geschiedenis van de legionair en de Romeinse legioenen.
Deze soldaten waren verantwoordelijk voor het veroveren en verdedigen van de gebieden van het oude Rome, vooral tijdens de late Republiek en de vroege keizertijd. Ze werkten samen met hulptroepen zoals auxlilia en foederati. Op hun hoogtepunt werden de Romeinse legionairs gezien als de belangrijkste strijdmacht van de Romeinse wereld. Commentatoren zoals Vegetius loofden hun gevechtskracht, zelfs lang nadat de klassieke Romeinse legioensoldaat verdwenen was.
Romeinse legionairs werden gerekruteerd uit Romeinse burgers onder de 45 jaar. Oorspronkelijk kwamen de meeste rekruten uit Italië, maar later werden ook meer soldaten uit de provincies geworven.
Ze dienden voor 25 jaar, terwijl oorspronkelijk soldaten voor slechts één campagne dienden. De laatste vijf jaar van hun diensttijd bestonden uit lichtere taken. Na hun pensionering ontvingen ze vaak een stuk land of geld en werden ze vaak invloedrijke leden van de samenleving.
Geschiedenis van de legioenen
Bijna niets is bekend over de legioenen uit de tijd van het Romeinse Koninkrijk, die mogelijk bestonden uit 1000 mannen per stam van de drie oorspronkelijke Romeinse stammen. De eerste gedetailleerde beschrijving van een Romeins leger komt van Polybius, rond 150 v.Chr. Zijn werk is waarschijnlijk beïnvloed door de organisatie van het leger na Hannibals nederlaag in de Punische oorlogen, ongeveer 50 jaar eerder.
Republiek: Tijdelijke legioenen
Tijdens de Romeinse Republiek werden legioenen alleen opgericht in tijden van oorlog. Meestal ging het om vier legioenen, twee per consul, hoewel meer legioenen werden gevormd als dat nodig was. Soldaten konden geen militaire loopbaan opbouwen; hun beloning bestond vooral uit buit van het slagveld. Zodra het conflict voorbij was, keerden ze terug naar hun burgerleven.
De militaire organisatie in de vroege Republiek was sterk beïnvloed door de Etrusken en de oude Griekse en Macedonische falanx.
Na een zware nederlaag bij de Slag bij de Allia in 387 v.Chr. onderging het leger een hervorming, het zogeheten Camillaanse systeem. Hierin werden de soldaten ingedeeld op basis van hun sociale klasse, waarbij de armsten de voorste linies vormden. Later werd dit systeem vervangen door het Polybische systeem, dat soldaten indeelde op basis van leeftijd en ervaring.
Republiek: Manipelstructuur
Vanaf de Tweede Samnitische oorlog, rond 315 v.Chr., werden de legioenen georganiseerd in manipels, kleine eenheden die samen een flexibele en effectieve strijdformatie vormden. Deze structuur verdeelde het leger in drie linies:
- Hastati: De jongste en minst ervaren soldaten.
- Principes: Soldaten met meer ervaring.
- Triarii: Veteranen die alleen ingezet werden in kritieke situaties.
Naast de infanterie waren er ook velites (lichte infanterie) en equites (ruiters), die werden gebruikt voor verkenning en het flanken van vijandelijke troepen.
Hervormingen van Marius
De hervormingen van ‘Gaius Marius’, die als consul diende in de 1ste eeuw v.Chr. worden vaak gezien als de belangrijkste veranderingen in de samenstelling en werking van het Romeinse leger.
Burgers zonder bezit konden nu ook aanmelden voor het leger. Hierdoor ontstond een semi-professionele klasse van soldaten, die gemotiveerd werden door landtoewijzingen. Deze soldaten werden de cliënten van hun generaals, maar niet van de republiek.
Vanaf de 19de eeuw namen wetenschappers aan dat deze hervormingen in één keer werden doorgevoerd en dat Gaius Marius hiervoor verantwoordelijk was. Dit wordt tegenwoordig betwijfeld. Er werden inderdaad legerhervormingen doorgevoerd, maar dit was pas tijdens de Bondgenotenoorlog (91-88 v.Chr.) en de daaropvolgende burgeroorlogen in de 2e helft van de 1e eeuw v.Chr.
Het Principaat (het Vroege Keizerrijk)
Tijdens het bewind van Augustus (27 v.Chr.–14 n.Chr.) werden de legioenen permanent en kregen ze een vaste basis. Augustus bracht het aantal legioenen terug van vijftig naar 28 en verhoogde het aantal hulptroepen (auxilia), tot ze even talrijk waren als de legionairs. Ook stelde hij de Praetoriaanse Garde in en een permanente vloot.
Toen Augustus in 27 v.Chr. de macht greep en het Principaat stichtte, professionaliseerde hij de legioensoldaat en maakte hij hem minder afhankelijk van zijn generaal. De diensttijd werd verhoogd naar 25 jaar en het loon werd gestandaardiseerd. Augustus zorgde ervoor dat legionairs een landtoewijzing of een geldbedrag ontvingen na hun diensttijd, waardoor ze minder afhankelijk werden van hun generaals voor beloningen na campagnes. Hij wijzigde ook de eed zodat soldaten trouw zwoeren aan de keizer, niet aan de generaal. Zo beëindigde Augustus de burgeroorlogen en creëerde hij een leger dat loyaal was aan de keizer.
Een standaardlegioen had ongeveer 5.120 soldaten, met een vergelijkbaar aantal auxilia. Deze professionele aanpak maakte het leger uiterst effectief en een cruciale pijler van het Romeinse Rijk.
Het Late Keizerrijk
In het Late Keizerrijk groeide het aantal legioenen, terwijl hun omvang afnam. Nieuwe eenheden, zoals de legiones palatinae, bestaande uit ongeveer 1000 soldaten, werden gevormd om flexibeler te zijn. Dit was belangrijk om te reageren op de steeds veranderende bedreigingen aan de grenzen.
Volgens Vegetius beschikte elk legioen over geavanceerde belegeringswapens zoals ballistae en onagers, wat hen bijzonder sterk maakte in belegeringen en defensieve operaties.
Vanaf het bewind van keizer Septimius Severus verloren de Romeinse legioensoldaten langzaamaan hun dominante rol. Dit kwam door een afname van loyaliteit en discipline. Severus begon zijn legionairs te overladen met geschenken en loonsverhogingen, maar dit leidde tot een afname van hun discipline.
Onder Caracalla, de opvolger van Severus, werden alle vrije mannen in het Romeinse rijk Romeinse burgers, waardoor het onderscheid tussen legionairs en auxilia verviel. Dit leidde ertoe dat rekruten met andere culturele achtergronden werden geworven, wat de consistentie van de Romeinse legionairs verder verminderde.
Tijdens de crisis van de 3e eeuw werd een mobiel leger noodzakelijk, omdat er bedreigingen opdoken langs de lange grenzen van het Romeinse Rijk. Cavalerie werd belangrijker, wat leidde tot een afname van de rol van de zware infanterie.
Onder keizer Diocletianus (284–305) werden de traditionele legioenen, alae en cohortes opgesplitst in kleinere eenheden met nieuwe namen. Onder Constantijn I (312–337) werden militaire eenheden geclassificeerd in drie rangen:
Palatini - Elite-eenheden in de keizerlijke escortelegers.
Comitatenses - Hoogwaardige mobiele legers in grensprovincies.
Limitanei - Lagere kwaliteit grensbewakingseenheden.
Tegen de vierde eeuw had de Romeinse infanterie veel van de klassieke bepantsering verloren en gebruikte het werppijlen in plaats van de traditionele pilum.
Na de val van het West-Romeinse Rijk bleef het legioensysteem voortbestaan in het Oost-Romeinse Rijk tot de 7e eeuw. Onder keizer Heraclius werd het vervangen door het Themata-systeem, dat meer gericht was op regionale verdediging. Toch behield het Oost-Romeinse leger veel kenmerken van het klassieke legioen, zoals discipline en strategische organisatie.
De functies van de legioensoldaat
Hoewel de legioensoldaat in de eerste plaats een krijger was, vervulde hij ook andere belangrijke taken.
Wanneer de legionairs nieuw veroverde provincies binnen trokken, hielpen ze de inheemse bevolking te romaniseren en droegen ze bij aan de integratie van de verschillende regio's binnen het Romeinse Rijk.
Omdat het Romeinse rijk geen professionele politie had, werden legionairs gebruikt om de orde te handhaven en kritieke faciliteiten te beschermen. Ook vulden zij administratieve rollen, aangezien het leger vaak werd ingezet om belasting te innen en juridische geschillen te beslechten.
Legionairs waren ook een belangrijke bron van arbeid. Ze bouwden veel van de infrastructuur van het rijk, zoals wegen, kanalen, bruggen en verdedigingswerken zoals forten en muren. Hadrianus’ muur in Groot-Brittannië is een bekend voorbeeld van Romeinse techniek, gebouwd door de drie legioenen in dat gebied.
Rekrutering, training en dagelijks leven
De reguliere legionairs werden 'milites' genoemd en waren vergelijkbaar met de moderne soldaat. Binnen de legioenen waren er ook specialistische soldaten, de 'immunes', zoals ingenieurs, artilleristen, en medici, die excuus kregen voor zware taken en beter betaald werden dan de gewone soldaten.
De meeste legionairs waren vrijwilligers, maar in crisistijden werd er ook een gedwongen dienstplicht ingesteld. Het beroep van soldaat was een eerbiedwaardige en gewaardeerde baan, met een vast salaris, goede pensioenvoorzieningen en juridische voordelen. Dit maakte het leger aantrekkelijk voor veel plebejische burgers. Zelfs de armste burgers konden zich bij het leger aansluiten, hoewel het leger ook zocht naar rekruten met specifieke vaardigheden, zoals smeden of timmerlieden. In de latere Republiek kwamen veel rekruten uit de provincies in plaats van uit Italië.
De training van een legionair begon met het gebruik van houten zwaarden en schilden die zwaarder waren dan de echte wapens, om kracht op te bouwen. Tijdens hun training werden de soldaten niet alleen voorbereid op de strijd, maar ook op andere vaardigheden, zoals zwemmen en het opzetten van kampen. Discipline was van groot belang en soldaten werden vaak streng bestraft voor overtredingen. Deze strenge training zorgde ervoor dat de soldaten geen angst voor het gevecht hadden, hoewel de angst voor zware straffen hen motiveerde om goed te presteren.
Tijdens de Pax Romana ontving een gewone legionair 225 denarii per jaar, wat tijdens het bewind van keizer Domitianus werd verhoogd naar 300 denarii. In tijden van crisis konden de keizers de soldaten ook belonen met extra giften. Plundering en buit waren bovendien een belangrijke bron van inkomen voor de legionairs. Na hun diensttijd ontvingen ze vaak land of een geldbedrag als pensioen.
Het dieet van een legionair bestond voornamelijk uit tarwe, dat werd gegeten als brood of pap. Tijdens campagnes maakten ze harde biks van het graan, die lang houdbaar waren. Andere rantsoenen waren wijn, azijn, groenten, zoutvlees, kaas en olie. Fruit werd echter niet verstrekt, en soldaten zochten vaak naar extra voedsel via handel of plundering. De voeding was over het algemeen voedzaam en voldoende om de soldaten in goede gezondheid te houden.
De legionairs werden ook verzorgd in ziekenhuizen binnen de militaire vestigingen. Artsen behandelden gewonden en zieken, en de legerkampen waren zo ingericht dat ziektes zich minder snel verspreidden. Soldaten die ernstig gewond waren, konden een medische ontslag krijgen, wat hen bepaalde voordelen opleverde, zoals belastingvrijstellingen.
Organisatiestructuur
Het legioen werd opgedeeld in cohorten van elk 480 man. Één cohort bestond uit zes centuries van 80 soldaten elk. Een centurie werd opgedeeld in contubernia.
De Romeinse legionair vocht samen met zijn eigen contubernium, die bestond uit acht mannen die samen sliepen, aten, trainden en vochten. Dit zorgde voor een sterke band tussen de mannen, wat hen moed gaf in de strijd.
Officieren, de optio’s, stonden in de strijd vaak achter de eenheid en hadden de taak om te voorkomen dat soldaten zouden vluchten. Ze gebruikten een staf om wegrennende soldaten terug in formatie te dwingen.
Centurio’s, de leiders aan de voorzijde, vochten zelf mee en dienden als voorbeeld voor hun mannen. Beloningen, zoals de begeerde corona civica voor het redden van een kameraad, waren belangrijke motivaties. Maar straf was ook gebruikelijk: soldaten die zich laf gedroegen, werden soms gestenigd, en in extreme gevallen werd een eenheid gedecimeerd, waarbij één op de tien soldaten werd geëxecuteerd.
Symbolen van de Romeinse legioenen
De signiferi, de dragers van de legioensymbolen, speelden een cruciale rol in het behouden van het moreel en het verafgoden van het legioen. Het verlies van zo'n symbool was een grote schande voor het legioen, en daarom dienden de signiferi als verzamelpunt en als aanmoedigers om de strijd voort te zetten.
Vanaf 104 v.Chr. gebruikten de Romeinse legioenen de aquila (adelaar) als hun standaard symbool. Deze adelaar werd gedragen door een officier, de aquilifer. Het verlies van de aquila werd beschouwd als een enorme schande en leidde vaak tot het opheffen van de betrokken legioen. Dit gebeurde meestal omdat een legioen dat zijn adelaar niet terug kon winnen in de strijd, zo zwaar was getroffen dat het niet meer effectief kon vechten.
In zijn Gallische Oorlog (Boek IV, Paragraaf 25) beschrijft Julius Caesar een incident tijdens zijn eerste invasie van Brittannië in 55 v.Chr., dat het belang van de aquila illustreert. Toen Caesars troepen aarzelden om hun schepen te verlaten uit angst voor de Britten, sprong de aquilifer van het tiende legioen overboord. Met de aquila in zijn hand ging hij alleen op de vijand af. Zijn kameraden, bang voor de schande van het verlies, sprongen direct achter hem aan. Dit moedigde ook de troepen op de andere schepen aan om te volgen.
Tijdens het Keizerrijk ontwikkelden de legioenen een sterke band met hun leider, de keizer zelf. Elke legioen had een officier genaamd de imaginifer, die een piek droeg met daarop een imago (beeld of sculptuur) van de keizer in zijn rol als pontifex maximus.
Elke legioen had daarnaast een vexillifer, die een vexillum of signum droeg. Dit vaandel toonde de naam en het embleem van de legioen en was uniek voor elke eenheid. Wanneer subeenheden van een legioen werden losgemaakt van het hoofdleger om andere eenheden te versterken, droegen ze alleen het vexillum en niet de aquila. Deze losse eenheden werden vexillationes genoemd. Als erkenning voor hun dienst kregen officieren soms een miniatuurversie van het vexillum op een zilveren voetstuk bij hun pensionering of overplaatsing.
Ook burgers konden worden geëerd voor hun hulp aan de Romeinse legioenen. Als beloning voor bijzondere diensten kregen zij soms een pijl zonder punt. Dit werd beschouwd als een grote eer en bracht de ontvanger veel aanzien.
Oorlogvoering
Wanneer een legioensoldaat op mars was in vijandig gebied, droeg hij volledige uitrusting, waaronder een helm (galea), een schild (scutum), wapens zoals een kort zwaard (gladius) en twee speren (pilum en verutum), en lichaamsbescherming zoals een borstharnas (lorica segmentata). Hij droeg ook persoonlijke benodigdheden, zoals voedsel en kookgerei. Tijdens de hervormingen van keizer Claudius in 41 na Christus kregen legioenen ook artillerie, zoals ballistae en carroballistae, voor gebruik in gevechten.
Voordat een grote veldslag begon, werd er vaak dagenlang gemanoeuvreerd en onderhandeld. Soldaten kregen hun maaltijden en rust voordat de strijd begon. De aanvoerders hielden toespraken om de soldaten te motiveren met beloftes van buit en rijkdom. Kleinere gevechten werden voorafgegaan door lichte schermutselingen, waarbij cavalerie en auxiliaire troepen de vijand aftasten.
De legionairs wierpen eerst hun speer, wat de vijand verzwakte, voordat ze hen met hun zwaarden aanvielen. De scutum had een metalen knop in het midden, wat het schild niet alleen een verdedigend maar ook een offensief wapen maakte. De gladius was ontworpen voor het steken, maar kon ook worden gebruikt om te snijden. De discipline en het gebruik van deze eenvoudige maar effectieve wapens maakten de legionair een van de beste soldaten in de oude wereld.
Comitatenses en litanei
In het Laat-Romeinse rijk waren er drie soorten infanterie: zwaar, middelzwaar en licht. De zware infanterie bestond uit comitatenses. De middelzware infanterie bestond uit auxilia (hulpsoldaten), auxilia palatina en peltasten. De lichte infanterie werd gevormd door psiloi. Eenheden bestonden uit ongeveer 5.000 soldaten, waarvan 726 tot 800 cavaleristen. De grootte van de eenheden varieerde echter vaak.
De comitatenses vervingen de traditionele Romeinse legionairs. Het waren eenheden van veldlegers die overal in het Romeinse rijk werden ingezet als ruggengraat van de laat-Romeinse legers.
Een regiment comitatenses telde 1.024 soldaten, terwijl een legioen bestond uit 6000 tot 7000 legionairs. Sommige comitatenses waren licht bewapend, terwijl andere zwaarder bewapend waren.
In de strijd werd het leger vaak verdeeld in drie of vier divisies. De soldaten gebruikten soms een dubbele falanx om de achterhoede te beschermen, en reserves stonden vaak achter of tussen de divisies.
De belangrijkste leiders in een comitatenses-eenheid waren onder andere:
- Comes: de leider van het leger
- Primicerius: de commandant van de eerste cohort
- Ducenarius: de commandant van 200 soldaten
- Centenarius: de commandant van 100 soldaten
Er waren ook verschillende andere rangen, zoals Centenarius Protector en Biarchus (een voormalige optio, of assistent).
De grenzen van het rijk werden bewaakt door de limitanei. Zij waren vderantwoordelijk voor het afhandelen van kleine invallen, maar bij grotere invasies probeerden ze stand te houden totdat de comitatenses legioenen arriveerden.
De comitatenses werden dan in veldlegers gegroepeerd, een strategie die "defensie in diepte" werd genoemd. Om mankracht te sparen, probeerde de generaal vaak een open veldslag te vermijden. In plaats van de vijand aan te vallen, vormden de legioenen een schildmuur en wachtten ze op een aanval van de vijand. Door hun superieure coördinatie konden de Romeinen de vijand verslaan. De keizer leidde de comitatenses legioenen om opstanden neer te slaan.
Romeinse zwaarden, selectie
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pugio-pompeii.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-gladius-pompeii.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/fulham-gladius-1ste-eeuw-nc.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/spatha-straubing-nydam.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pugio.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pugio-vitellius.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laat-romeinse-spatha-rijnland.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gladius-nero.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pugio-quintanis.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gladius-spqr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-fulham-gladius-mainz.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gladius-mainz-pompeii.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/valkhof-gladius-pompeii.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/imperiale-gladius-mainz.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gladius-marius.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gladius-mainz-met-palmet.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-spatha-podlodow-3de-eeuw-nc.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-gladius-pompeii-100-vc.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/fulham-mainz-gladius-porto-novo.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-spatha-aalen-2de-eeuw-nc.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pugio-1ste-eeuw-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-scutum.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeins-legionairsschild.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/houten-scutum.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeins-equestris-auxiliae-schild.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-scutum-dura-europos.html
Romeinse helmen & pantser selectie
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-auxiliae-helm-british-museum.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-italische-galea-h-haemus.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-pretoriaanse-helm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-gallische-galea-h-augusta-vinde.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-gallische-galea-g-optio.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-italische-galea-d-gelduba.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-italische-galea-d-moguntiacum.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-laat-romeinse-centuriohelm-intercisa-iv.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-gallische-galea-f-vesontio.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-hulptroepen-cavaleriehelm-a.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-italische-galea-g-hebron.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-gallische-galea-a-noviomagus.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-hulptroepengalea-nidda.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-italische-galea-b-dacia.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-imperiale-gallische-galea-c-siscia.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/lorica-segmentata-newstead.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-cavaleriehelm-raetia.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-lorica-segmentata-corbrige-a-maat-l.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/lorica-segmentata-kalkriese-1ste-3de-eeuw-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-lorica-squamata.html
Romeinse sieraden
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-dolfijnenhanger.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/haarnaald-met-ster.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-bovenarmband-met-slang.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-kruisboogfibula-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-1ste-eeuw-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kruisboogfibula-limes-40-70-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-kruisboogfibula-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-haarpin-silchester-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-romeinse-zeepaardfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-parelketting-claudia.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-fibula-zonnewiel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-zeepaardhanger-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/2de-eeuwse-romeinse-kruisboogfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/grote-romeinse-kruisboogfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-ring-vrede-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-fibula-3de-1ste-eeuw-vchr-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-slangenring-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-trompetfibula-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-haarpin-silchester.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kruisboogfibula-limes-40-70-nchr-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-slangenring-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-zeepaardhanger.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-filigraanhanger-2de-3de-eeuw-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijzeren-ringbroche.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/spqr-hanger-blauw.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-trompetfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/haarnaald-met-vis.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaans-romeinse-fibula-pannonia-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bovenarmband-slang.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-1ste-eeuw-nchr-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-boogfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/romeinse-oorbellen-wenen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/spqr-hanger-rood.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-romeinse-zeepaardfibula-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaans-romeinse-fibula-pannonia-verzilverd.html