Tegen het einde van het paleolithicum waren grote delen van Europa bedekt met gletsjers en daardoor onbewoonbaar. Naar schatting leefden er destijds slechts 5.000 tot 130.000 mensen verspreid over het hele continent. Deze populaties concentreerden zich in relatief kleine leefbare gebieden, zogenaamde refugia.
Na het einde van de ijstijd begonnen deze groepen Europa opnieuw te bevolken: dit was het begin van het mesolithicum of middensteentijd. Voor delen van Europa die niet sterk door de ijstijd beïnvloed waren, spreekt men ook wel van het epipaleolithicum. Het mesolithicum was een overgangsperiode tussen het einde van de laatste ijstijd en de opkomst van de landbouw.
Het mesolithicum in de Balkan begon rond 13.000 v.Chr.. In West-Europa begon het vroege mesolithicum vanaf ongeveer 12.000 v.Chr. met het Azilien in de regio van Noord-Spanje en Zuid-Frankrijk. In andere delen van Europa begon het mesolithicum rond 9500 v.Chr., aan het begin van het Holoceen. De periode eindigde met de introductie van landbouw, afhankelijk van de regio tussen 6500 en 3500 v.Chr..
Tijdens het mesolithicum ontwikkelde men kleinere gereedschappen en wapens en diversificeerden ze hun jagen en verzamelen. Er was een afname van grootschalige groepsjacht op grote dieren en een verschuiving naar kleinere, veelzijdige technologieën.
Westelijke Jager-Verzamelaars
De Westelijke Jager-Verzamelaars (WHG) zijn één van de belangrijkste mesolithische bevolkingsgroepen.
Het DNA van de WHG wordt ook wel de Villabrunacluster genoemd, naar een vondst uit Noord-Italië van een graf uit ongeveer 12.000 v.Chr., met een skelet met de vroegste vorm van dit DNA. De Villabrunacluster hangt nauw samen met de paleolithische Epigravettiaanse cultuur uit Italië en de Balkan.
De mensen met het Villabrunacluster-DNA verspreidden zich rond 17.000 v.Chr. naar Italië en het Iberisch schiereiland. Op het Iberisch schiereiland vermengden ze zich met de lokale bevolking van de Magdaléniencultuur. Deze cro-magnons of Europese Vroegmoderne mensen (EEG) waren meer dan 30.000 jaar geleden in de regio gearriveerd.
Na de IJstijd, rond 12.000-10.000 v.Chr., verspreidde het Villabrunacluster naar de rest van Europa. Daar verving het het DNA van de Magdalénienbevolking.
De WHG hadden waarschijnlijk een donkere huidskleur en blauwe ogen. Na de komst van de vroege neolithische boeren (EEF) werd de huidskleur van de Europese bevolkingsgroepen lichter.
De WHG werden in het neolithicum geleidelijk verdrongen door de vroege boeren, maar hun genetische invloed bleef in sommige Europese bevolkingsgroepen aanwezig. In sommige gebieden bleven beide volkeren lange tijd naast elkaar leven. In andere regio’s, zoals de Baltische staten en het Iberisch schiereiland, smolten beide bevolkingen samen.
Oost-Europese Jager-Verzamelaars (EHG)
De tweede belangrijke mesolithische bevolkingsgroep zijn de Oost-Europese Jager-Verzamelaars (EHG). De grens tussen WHG en EHG liep van de Donau naar de westelijke Baltische Zee. De EHG bewoonden een gebied van de Baltische Zee tot de Oeral en verder naar de Pontisch-Kaspische steppe.
Genetisch kwamen de EHG voornamelijk van de Oude Noord-Euraziaten (ANE) uit Siberië, met een kleinere bijdrage van de WHG. De exacte relatie tussen ANE en EHG is nog niet bekend.
In het neolithicum en de vroege kopertijd, zo tussen 5200 en 4000 v.Chr., mengden de EHG met Kaukasische jagers-verzamelaars (CHG), wat leidde tot de genetische tak van de Westerse Steppe-Herders (WSH), een groep vanaf circa 3500 v.Chr. de Indo-Europese talen en cultuur verspreidden over Europa, India en Anatolië.
De EHG hadden waarschijnlijk een lichte huid, bruine ogen en licht haar.
De EHG bereikten Scandinavië vanuit het noorden, terwijl de WHG zich al in Scandinavië had gevestigd vanuit het zuiden. De beide bevolkingsgroepen smolten samen tot de Scandinavische Jager-Verzamelaars (SHG).
Materiële cultuur
De culturen van de WHG, EHG en SHG verschilden van elkaar, maar hadden desondanks een aantal overeenkomsten. Ze hielden eenvoudigere begrafenissen. Veel nederzettingen bevonden zich nabij zee of meren, wat zorgde voor een overvloedige voedselvoorziening.
Het klimaat werd gekenmerkt door het terugtrekken van de ijskappen en de snelle opwarming van het klimaat. In de gebieden die voorheen toendra's waren, ontwikkelden zich bossen, eerst lichte dennen- en berkenbossen en later gemengde eikenbossen. Dit leidde tot veranderingen in de leefomgeving en voedselvoorziening. De grote kuddes van het Laatpaleolithicum trokken weg, waardoor de focus verschoof naar de jacht op bosdieren, zoals edelherten, reeën en wilde zwijnen, evenals vissen, vogels en kleine dieren. Ook verzamelden mensen vruchten en noten, waarvan de hazelnoot een belangrijke bijdrage leverde aan de voeding en mogelijk de eerste gecultiveerde plant in Europa was.
Kenmerkend voor het mesolithicum zijn microlieten, stenen werktuigen van kleiner dan 3 cm die werden gebruikt in samengestelde gereedschappen. Dit was een duidelijke stap vooruit ten opzichte van de grotere stenen gereedschappen uit het Paleolithicum. In sommige regio's, zoals Ierland en de Tyrreense eilanden, bleef echter een macrolithische technologie in gebruik. Ook werden schachtbijlen van vuursteen en dolken met organische heften vervaardigd, zoals gevonden in Noord-Rusland.
Er zijn aanwijzingen dat mensen al constructies bouwden met een rituele of astronomische betekenis, zoals de vroegste structuren van Stonehenge en Warren Field in Schotland. Daarnaast toonden archeologische opgravingen van nederzettingen, zoals in Denemarken en Noord-Duitsland, structuren aan variërend van windschermen en hutten tot semi-permanente woningen met vloeren van berkenschors en boomstammen. In Noord-Europa en Scandinavië zijn eveneens vroege huizen en kuilwoningen gevonden, zoals het Tingby-huis in Zweden en gressbakken-huizen in Noorwegen.
Uit het mesolithicum zijn relatief weinig kunstwerken bewaard gebleven, met uitzondering van enkele rotstekeningen in het Iberisch Middellandse Zeegebied en de Oeral, die mensen in dynamische poses weergeven. Daarnaast zijn enkele gegraveerde hangers, houten artefacten en kleine dierensculpturen gevonden, zoals de elandskop van Huittinen.
In sommige regio’s gebruikten de mensen grassen en jonge twijgen om schoenen en manden te maken. Sommige van deze manden waren versierd met kleurstoffen. Een aantal manden is gevonden in de Cueva de los Murciélagos in Zuid-Spanje, deze dateren uit ongeveer 8000 v.Chr.. Dit wijst erop dat geavanceerde vlechttechnieken al in de vroege mesolithische periode werden toegepast, mogelijk voor zowel praktische als esthetische doeleinden. Textielen kleding werd nog niet gemaakt.
In Noordoost-Europa, Siberië en delen van Zuid-Europa en Noord-Afrika was er tussen 9500 en 7500 v.Chr. sprake van een ‘keramisch mesolithicum’: de jager-verzamelaars leerden potten te bakken. Dit begon waarschijnlijk rond het Baikalmeer in Siberië, van waaruit het zich verspreidde naar andere culturen, zoals de Dnjepr-Donetscultuur in Oekraïne en Rusland, de Narva-cultuur in rond de Baltische zee, de Ertebølle-cultuur in Denemarken en de Swifterbant-cultuur in de Lage Landen.
Het aardewerk had punt- of knopbodems en uitlopende randen. Door de gelijkenissen in keramiek van deze volkeren is het waarschijnlijk dat ze de traditie van elkaar overnamen, en niet van de neolithische boeren waar ze naast leefden. Dit had dus meer te maken met de technologische overdracht tussen jagers-verzamelaars dan met de verspreiding van de landbouw.
In Rusland worden deze culturen al als neolithisch gezien, omdat er in de Russische archeologische traditie het neolithicum wordt gedefinieerd door de ontwikkeling van keramiek, en niet door het ontstaan van de landbouw.
Van mesolithicum naar neolithicum
Rond 7000 v.Chr. trokken de eerste boeren vanuit Anatolië naar het gebied rond de Egeïsche Zee. Dit markeerde het begin van het Neolithicum en bracht een fundamentele verschuiving in levensstijl met zich mee. De boeren namen het zogenaamde neolithic package met zich mee, bestaande uit landbouw, veeteelt, gepolijste stenen bijlen en aardewerk.
Hoewel de opkomst van landbouw het begin van het Neolithicum definieerde, verliep deze overgang niet overal even snel of volledig.
Sommige gemeenschappen namen de landbouw volledig over en vestigden zich permanent in een gebied. Andere combineerden elementen van landbouw en jagen-verzamelen. Weer andere gemeenschappen kozen ervoor om hun traditionele foeragerende levenswijze voort te zetten. Zulke gemeenschappen, zoals die in de Blätterhöhle bij Hagen, behielden hun jagers-verzamelaarslevensstijl meer dan 2000 jaar na de introductie van landbouw.
Dit proces laat zien hoe flexibel Mesolithische gemeenschappen waren in hun aanpassing aan veranderende omgevingen en sociaal-economische omstandigheden.
Sieraden
https://www.celticwebmerchant.com/nl/glaskralen-voor-viking-ketting-pastelkleuren.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/glaskralen-voor-viking-ketting-25-stuks.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/glaskralen-voor-viking-ketting.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/glaskralen-voor-viking-ketting-set-van-35-stuks.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/glaskralen-voor-viking-ketting-27-stuks.html
Gewijen & schedels
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderkaak-ree.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/schedel-edelhert-cernunnos.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/herten-schedel-met-gewei-en-kaken.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/herten-schedel-met-gewei-klein.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/set-van-2-geweien.html
Bont & organisch materiaal
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bont-kraag-tyra.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bont-kraag-sven.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/konijnbont-donker.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/konijnbont-grijs.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bont-kraag-grijs.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bont-kraag-sansa.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bont-kraag-lagertha.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/fazantenveer-10-18-cm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ganzenveer-zwart-15-21-cm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ganzenveren-set-van-10.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/konijnbont-wit.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ganzenveer-wit-15-21-cm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bont-kraag-freya.html
Boogschieten
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-boog-70-178-cm-donkerbruin-40-lbs.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-handboog-58-147-cm-donkerbruin-40-lbs.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-boog-re-enactment-larp-58-147-cm-25-lbs-l.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-boog-re-enactment-larp-58-147-cm-25-lbs-d.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-boog-re-enactment-larp-70-178-cm-lichtbru.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-boog-re-enactment-larp-70-178-cm-25-lbs-d.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/marksman-handboog-58-147-cm-lichtbruin-40-lbs.html