Blog & lookbook - Introductie: De Kelten

Keltische volkeren waren een verzameling Indo-Europese volkeren in Europa en Anatolië, die werden geïdentificeerd door hun gebruik van Keltische talen en andere culturele overeenkomsten.

Herkomst van de Kelten

De oorsprong van de Kelten en hun geschiedenis wordt op verschillende manieren bekeken. De traditionele theorie, "Kelten uit het Oosten", stelt dat de proto-Keltische taal ontstond in de Urnenveld cultuur in Centraal-Europa rond 1200 v.Chr., en zich verder verspreidde via de Hallstatt- en La Tène-culturen. Een andere theorie, "Kelten uit het Westen", suggereert dat proto-Keltisch zich in de Atlantische kustzone ontwikkelde. Een derde theorie, "Kelten uit het Centrum", plaatst de oorsprong in Bronstijd Gallië, vanwaar de cultuur zich verspreidde.

Archeologische culturen & migraties

Binnen de archeologie spreken we van veel verschillende culturen. Soms overlappen deze met etnische culturen maar vaak ook niet. Tegelijk moet de overgang van culturen niet zwart-wit worden bekeken. In veel gevallen maakte men gewoon een verandering van gewoonten mee. Zie dit artikel voor meer informatie over Archeologische en etnische culturen.

Genetische studies

Genetische studies tonen een duidelijke verbinding tussen de Kelten en eerdere Indo-Europese culturen zoals de Touwbekercultuur, de latere Klokbekercultuur en de Urnenveldencultuur, waarbij de haplogroep R-M269 (afkomstig van Indo-Europese steppenvolkeren) vaak voorkomt. Er is aanwijzing voor genetische interactie tussen de Keltische volkeren van Europa.

Keltische talen

De vroegste Keltische talen zijn te vinden in inscripties uit 600 v.Chr., en de Keltische literaire traditie begint met Ierse teksten uit 800 na Christus. De Kelten waren vaak in conflict met de Romeinen en Grieken, hun historische bronnen over Kelten zijn dan ook altijd vijandig. Historisch bewijs van de Kelten komt van schrijvers zoals Ephorus, Polybius en Pausanias, die de Galliërs en hun conflicten met Rome beschrijven.

De naam 'Kelten' werd voor het eerst gebruikt door de Griekse geograaf Hecataeus in 517 v.Chr., en later door Romeinen zoals Julius Caesar. De etymologie van de naam is onduidelijk, maar wordt vaak geassocieerd met woorden die 'de mensen van de verborgen' betekenen.

De Keltische talen behoren tot de Indo-Europese taalfamilie en vertakken zich in Keltiberisch, Gaelic en Brittonisch. De oudste taalsporen zijn Lepontische inscripties uit Noord-Italië, gevolgd door Gallische en Keltiberische inscripties. De vroege Keltische talen werden verder verspreid via inscripties en plaatsnamen.

Hallstattperiode

De Hallstattcultuur was de belangrijkste archeologische cultuur in West- en Centraal-Europa tijdens de Late Bronstijd (Hallstatt A, Hallstatt B) van 1200 tot 800 v.Chr. en de Vroege IJzertijd (Hallstatt C, Hallstatt D) van 800 tot 600 v.Chr. Ze ontstond uit de Urnenveldencultuur en werd in veel gebieden opgevolgd door de La Tène-cultuur.

In 600 v.Chr. breidde de cultuur zich uit naar grote gebieden, verdeeld in twee zones, oost en west. Deze besloegen een groot deel van West- en Centraal-Europa, tot aan de Alpen, en strekte zich uit naar Noord-Italië. Ook delen van Groot-Brittannië en Iberië maakten deel uit van de uiteindelijke verspreiding van de cultuur.

Hallstatt cultuur

De cultuur was gebaseerd op landbouw, maar het bewerken van metaal was sterk ontwikkeld. Tegen het einde van de periode speelde de handel binnen het gebied en met Mediterrane culturen een belangrijke rol. De Hallstatt-cultuur vertoonde sterke invloed van de Keltische talen. De Golasecca-cultuur in Noord-Italië, die voortkwam uit de Canegrate-cultuur, had sterke overeenkomsten met de westelijke Hallstatt-cultuur, en de inscripties in de Lepontische Keltische taal ondersteunen het idee dat de vroege Hallstatt-taal ook Keltisch was. Dit geldt ook voor de Umbriërs, die een cultuur ontwikkelden die vergelijkbaar was met de Hallstatt- en La Tène-culturen.

De handel in de Hallstatt-periode werd bevorderd door contacten met Griekenland, waarbij luxeproducten zoals Attische zwartfigurige keramiek, amber, ivoor en wijn werden geïmporteerd. Belangrijke nederzettingen van de Hallstatt-cultuur, zoals Heuneburg en Mont Lassois, waren vaak versterkt en bevonden zich op heuveltoppen. Deze zogenaamde 'prinselijke zetels' waren de centra van de cultuur en hadden rijk versierde grafheuvels en imposante bouwwerken. De Hallstatt-bevolking bestond uit verschillende sociale lagen, waarbij de elite rijk werd door handel in luxe goederen.

In de Hallstatt periode veranderden de begrafenisrituelen, met een verschuiving van crematie naar inhumatie, waarbij grafgiften een belangrijke rol speelden. De graven van hoge status bevatten vaak luxe voorwerpen zoals wapens, sieraden en wagens, die soms samen met de overledene werden begraven. Deze grafrituelen wijzen op een hiërarchische samenleving.

Technologisch gezien waren de Hallstatt-mensen zeer geavanceerd. Ze maakten gebruik van ijzer voor wapens en gereedschappen, en de productie van ijzeren zwaarden en staal begon rond 800 v.Chr. Ook de productie van keramiek met een pottenbakkerswiel en de ontwikkeling van spakenwielen voor wagens zijn belangrijke innovaties uit deze periode. De Hallstatt-cultuur gebruikte ook gestandaardiseerde lengtematen voor de bouw en hanteerde geavanceerde technieken in timmerwerk en geometrie.

Hallstatt kunst

De Hallstatt-kunst kenmerkte zich door geometrische patronen, vaak terug te vinden op metalen voorwerpen en wapens. In de latere fasen van de cultuur werden ook meer menselijke figuren en verhalen afgebeeld, vaak onder invloed van de Etruskische en Griekse kunst. De import van luxe kunst beïnvloedde de lokale stijlen, wat zichtbaar is in objecten zoals de Strettweg-cultuswagen en de beroemde Hirschlanden-krijger.

Aan het einde van de Hallstatt-periode, rond 500 v.Chr., werden veel van de grotere nederzettingen verlaten en keerde men terug naar kleinere, meer gedecentraliseerde dorpen. De overgang naar de La Tène-cultuur. De oorzaken van deze veranderingen blijven onzeker.

La Tène periode

De La Tène-cultuur ontwikkelde en bloeide tijdens de late IJzertijd, van ongeveer 450 v.Chr. tot de Romeinse verovering in 100 v.Chr. De La Tène-cultuur volgde de Hallstatt-cultuur op zonder een duidelijk cultureel breekpunt.

Het grondgebied van de La Tène-cultuur besloeg het gebied dat tegenwoordig Frankrijk, België, Zwitserland, Oostenrijk, Engeland, Zuid-Duitsland, Tsjechië, Noord-Italië en Centraal-Italië, Slovenië, Hongarije en Liechtenstein omvat. Daarnaast was het aanwezig in aangrenzende delen van Nederland, Slowakije, Servië, Kroatië, Transsylvanië (westelijk Roemenië) en Transkarpatië (westelijk Oekraïne). De Keltiberiërs in het westen van Iberië deelden veel kenmerken van de cultuur, maar niet altijd de artistieke stijl. Naar het noorden breidde de cultuur zich uit tot de Pre-Romeinse IJzertijd van Noord-Europa, inclusief de Jastorf-cultuur in Noord-Duitsland en Denemarken, en zelfs tot Galatië in Klein-Azië (huidig Turkije).

De La Tène-cultuur was heel divers, met lokale verschillen. De cultuur wordt vaak onderscheiden van de eerdere en aangrenzende culturen door de typische La Tène-stijl in de Keltische kunst, die wordt gekarakteriseerd door gebogen, "draaiende" decoraties, vooral in metaalwerk.

Er zijn belangrijke handelscontacten die worden herkend in voorwerpen die zijn gevonden in graven van de elite. De stijl van de La Tène-materialen kan herkend worden in Etruskische, Italische, Griekse, Dacische en Scytische invloeden. Griekse potten en wetenschappelijke technieken zoals dendrochronologie en thermoluminescentie helpen om een absolute chronologie voor sommige La Tène-sites vast te stellen.

De geschiedenis van de La Tène-cultuur werd oorspronkelijk verdeeld in vroege, middelste en late fasen, op basis van de typologie van metalen voorwerpen. De Romeinse bezetting verstoorde de cultuur aanzienlijk, hoewel veel elementen bleven voortbestaan in de Gallo-Romeinse en Romano-Britse culturen.

Geschiedenis

De laatste fase van de Hallstatt-cultuur (HaD, ongeveer 650–450 v.Chr.) was ook wijdverspreid over Centraal-Europa, en de overgang naar La Tène was geleidelijk, voornamelijk te herkennen door de La Tène-stijl van elitevoorwerpen die voor het eerst verschenen aan de westelijke rand van het oude Hallstatt-gebied.

Tegen 500 v.Chr. breidden de Etrusken zich uit tot de Keltische gebieden in Noord-Italië, en de handel over de Alpen begon de handel met de Grieken te overtreffen. Gebieden zoals het Rijngebied, de Marne en Champagne, en Bohemen waren bloeiende handelscentra. Hoewel er invloeden uit het Middellandse Zeegebied waren, blijkt uit de La Tène-stijl dat deze invloeden niet de basis vormden van de nieuwe kunst.

Materialen en cultuur

La Tène-metaalwerk in brons, ijzer en goud, voortgekomen uit de Hallstatt-cultuur, wordt gekarakteriseerd door ingewikkelde inscripties en ingelegde spiralen en vlechtmotieven, vooral op fijne bronzen voorwerpen, helmen, schilden, paardentuigen en sieraden, zoals halsringen (torcs) en complexe fibulae. Het wordt gekarakteriseerd door elegante, gestileerde dier- en plantvormen, die verwant zijn aan de geometrische patronen uit de Hallstatt-tradities.

In de vroege La Tène-periode werden de nederzettingen gedomineerd door de versterkte heuvelforten van de stamhoofden. Vanaf de midden-La Tène-periode verschenen er grotere nederzettingen, de zogenaamde oppida. De woningen waren meestal niet van steen, maar gebouwd door timmerlieden. De mensen van La Tène groeven ook rituele schachten waarin ze votieve geschenken en zelfs menselijke offers deponeerden.

Het grafgoed van de elite is vaak van grote waarde, wat wijst op een uitgebreid netwerk van handel. In Vix, Frankrijk, werd een elite vrouw uit 600 v.Chr. begraven met een enorme bronzen "wijnmenger" die in Griekenland was vervaardigd. Exporten uit La Tène-gebieden naar de Mediterrane culturen omvatten zout, tin, koper, barnsteen, wol, leer, bont en goud. Artefacten die typisch zijn voor de La Tène-cultuur werden ook gevonden in regio’s die nooit onderdeel uitmaakten van het kerngebied, zoals Scandinavië, Noord-Duitsland, Polen en de Balkan.

Keltische regio’s

De Kelten bewoonden een groot deel van Europa, met belangrijke regio's in Gallië (het huidige Frankrijk), Iberië (Spanje en Portugal), Duitsland, Delen van de Balkan, Tsjechië, delen van Polen, Delen van Anatolië, Italië en de Britse eilanden.

Gallië

In Gallië, dat door de Romeinen "Galliërs" werd genoemd, verspreidde de Keltische cultuur zich vanaf 400 v.Chr. en werd de regio een centrum van de La Tène cultuur. De Galliërs sloegen hun eigen munten en gebruikten Griekse letters. Handel langs de Rhônevallei begon met Griekse kolonisten rond 600 v.Chr., maar werd later verstoord. In 200 v.Chr. breidde Rome zijn invloed uit naar Gallië en na de Gallische Oorlogen van 58-51 v.Chr. werd het gebied een belangrijke Romeinse provincie, met Lugdunensis als het centrum.

Iberië

In Iberië hadden de Kelten een grote invloed, vooral in het centrale, westelijke en noordelijke deel. Ze waren onder andere vertegenwoordigd door de Keltiberiërs in het oosten, de Celtici in het zuidwesten, en de Gallaeci in het noordwesten. De Keltiberiërs ontwikkelden hun eigen schrift en sloegen munten vanaf 200 v.Chr. In het noordwesten bevond zich de Castro-cultuur, die sterk in stand bleef.

Duitsland

In Duitsland, de Alpen en Italië vestigden de Kelten zich vanaf de Hallstattcultuur tot de La Tène cultuur. Ze stichtten steden zoals Milaan en veroverden grote delen van Noord-Italië, bekend als Gallia Cisalpina. Na hun nederlaag in 225 v.Chr. door de Romeinen, verdwenen ze uit het gebied.

Oost-Europa

In het oosten en zuiden breidden de Kelten zich uit langs de Donau en vestigden de Scordisci in de regio van Belgrado, terwijl de Serdi in Thracië de stad Serdika stichtten. In andere delen van Europa, zoals Polen en Slowakije, was de invloed van de Kelten merkbaar, vaak door handel en contact.

Britse eilanden

De Kelten op de Britse eilanden (Britannië en Ierland) waren verdeeld in twee takken: de Gaelic (Ierse en Schotse) en de Brittonische (Welshe en Cornish). De Romeinse bezetting van Groot-Brittannië leidde tot een Romeins-Britse cultuur, terwijl de Ieren buiten het Romeinse Rijk bleven.

Romanisering

De Romeinen veroverden Gallië en later Groot-Brittannië, waardoor de inheemse volken in contact kwamen met Romeinse gebruiken. In Gallië leidde dit tot een Romeins-Gallische cultuur, waarbij de Kelten langzaam overgingen op het gebruik van Vulgaars Latijn. De Kelten in Groot-Brittannië behielden echter hun taal.

De Romeinen werden ook beïnvloed door de Galliërs, vooral op het gebied van de cavalerie, waar ze het Keltische zwaard (spatha), de maliënkolder en galea helmen gebruikten, die werden doorontwikkeld vanuit de Keltische helmen. Ze namen lokaal ook Keltische goden over, waarvan de paarden god Epona het wijdst werd vereerd.

Keltische samenleving

De Keltische samenleving in de pre-christelijke tijd was sterk afgeleid van de Proto-Indo-Europese samenlevingsstructuur van wederkerigheid. De samenleving was gebaseerd op klassen en koningschap, waarbij de meeste stammen werden geleid door koningen. De samenleving werd vaak ingedeeld in drie groepen: een krijger aristocratie, een intellectuele klasse van druïden, dichters en juristen, en de rest van de bevolking. In Ierland en Schotland bestonden er zowel hoge als lage koningen, waarbij de hoge koning een rituele functie vervulde. Er is weinig bekend over de gezinsstructuur, maar de nederzettingen varieerden van gedecentraliseerde dorpen tot stedelijke vormen, vooral in Gallië en de Hallstatt- en La Tène-gebieden.

Slavernij

Slavernij was aanwezig in de Keltische samenleving, met slaven verworven via oorlogen, rooftochten of straf. Slaven waren vaak erfelijk, maar konden worden vrijgelaten.

Uiterlijk

Keltische mannen werden vaak beschreven als groot van gestalte, met blond haar en een gespierd lichaam. Ze behandelden hun haar om het stijf en dik te maken, en sommige mannen schoren hun baard terwijl anderen deze lieten groeien.

Gender

Wat betreft geslachtsrollen zijn er weinig betrouwbare bronnen, maar archeologisch bewijs suggereert dat vrouwen mogelijk een rol speelden in oorlogvoering. Sommige begrafenissen tonen vrouwen met zowel sieraden als wapens, wat sociale status en krijgshandelingen kan aanduiden. Er zijn ook aanwijzingen dat Keltische vrouwen, zoals beschreven door Romeinen en Grieken, mogelijk een actief leiderschap in gevechten hadden. Er wordt echter gesuggereerd dat veel van de berichten over vrouwelijke krijgers overdreven of verkeerd begrepen zijn.

Er zijn ook beweringen dat de Kelten in Zuidoost-Europa mannelijke homoseksualiteit goedkeurden, met rituelen die verband hielden met krijgersgroepen en de afwezigheid van vrouwen. In Ierland, onder het Brehon-recht, hadden vrouwen het recht hun man te verlaten en eigendommen te verkrijgen als hij zijn huwelijksverplichtingen niet nakwam.

Oorlogvoering

De Keltische samenlevingen hadden een lange traditie van stamoorlogen, meestal met veeroven en hinderlagen als doel, dit type oorlog werd gebruikt voor politieke controle, het verstoren van rivalen, economische voordelen en soms landverovering. Oudere schrijvers beschrijven de Keltische strijders als wild en zonder militaire discipline, vechtend als "wilde dieren" in hordes, met zwaarden die boven hun hoofden werden gehouwen in slagen die bedoeld waren om hun vijanden te vernietigen.

De belangrijkste wapens van de Kelten waren lange zwaarden, die meer geschikt waren voor hakken dan voor steken, evenals speren en werpsperen. Er werd ook geschreven dat sommige Kelten naakt vochten, wat wijst op beïnvloeding van de Proto-Indo-Europese koryos.

Koppensnellers

De Kelten stonden bekend om hun hoofdroof, waarbij ze de schedels van hun vijanden afhouwden. De schedel werd beschouwd als het symbool van de ziel en het leven. Griekse schrijvers zoals Posidonius en Diodorus Siculus beschreven hoe Keltische strijders de hoofden aan hun paarden hingen en in hun huizen tentoonstelden, soms zelfs balsemden in cederolie. Het Romeinse verslag van Livy vertelt dat de Boii de schedel van een verslagen generaal vergulden en als rituele beker gebruikten. Archeologische opgravingen, zoals in Entremont en Roquepertuse, bevestigen deze verhalen, waarbij schedels in stenen zuilen of nissen werden bewaard. Afgehakte hoofden spelen ook een belangrijke rol in Keltische mythen, vaak in verband met feesten en profetieën.

Religie en mythologie

De Keltische religie was polytheïstisch en draaide om verschillende goden en godinnen, waarvan er meer dan 200 bekend zijn. Deze religie varieerde per regio, maar had veel overeenkomsten in de basisstructuur. Omdat de Kelten geen schrift hadden, is kennis over hun religie afkomstig van archeologie, Griekse en Romeinse verslagen, en vroege christelijke literatuur.

Ze hadden waarschijnlijk net als de Romeinen en Grieken een hemelvader (*Dyēus) en een moedergodin (Dʰéǵʰōm) die met de aarde en vruchtbaarheid werd geassocieerd. Er waren ook andere belangrijke goden, zoals dondergod Taranis (*Perkʷūnos), Lugus (de god van vakmanschap) en Epona (de godin van de paarden), bij de Grieken vergelijkbaar met Poseidon.

De Keltische religieuze rituelen werden geleid door druïden, die niet alleen priesters waren, maar ook rechters, leraren en bewaarders van kennis. Er is bewijs dat de Kelten dieren offerden aan hun goden, en soms ook mensen. De Romeinen gaven aan dat de Kelten hun rituelen vaak uitvoerden in heilige bossen, genaamd nemetons.

Keltische mythologie

De meeste Keltische mythen die bewaard zijn gebleven, komen uit de eilanden, vooral uit Ierland en Wales. Deze verhalen werden voornamelijk in de vroege middeleeuwen opgeschreven door christelijke monniken. In deze mythen komen goden en helden vaak in contact met het "Andere Rijk" – een parallelle wereld waar de goden wonen. Veel van deze verhalen draaien om avonturen in deze andere wereld, die bereikbaar was via oude grafheuvels, grotten of het water.

De beroemde helden van deze mythen, zoals Lugh en Mabon, vertonen overeenkomsten met goden uit andere Keltische regio's. Enkele mythen, zoals die over het afsnijden van hoofden, zijn ook terug te vinden in de Arthuriaanse legendes.

Romeinse invloed

Toen de Romeinen Gallië binnenvielen, kwamen veel Keltische stammen onder hun heerschappij. Dit had aanzienlijke invloed op de Keltische cultuur, vooral op hun religie. De druïden verloren hun macht, en er ontstonden gemengde Romeinse-Keltische goden. De Kelten begonnen ook stenen monumenten te bouwen voor hun goden, in plaats van de houten beelden die ze voorheen hadden gebruikt.

Keltische helmen & zwaarden

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltische-helm-louviers.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltische-la-tene-helm.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-republikeinse-montefortino-a-messing.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-helm-nidau.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-zwaard-north-grimston.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltisch-antropomorfisch-zwaard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltisch-kortzwaard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallisch-la-tenezwaard-marne.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-melnikzwaard.html

Keltische sieraden

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gedraaide-gallische-torc.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/snettisham-torque-replica.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-torque-bibracte.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise-verzilverd.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-paardenfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-1ste-eeuw-nchr.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-fibula-3de-1ste-eeuw-vchr-verzilverd.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-snavelspeld.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-la-tene-armband.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-boogfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-la-tenering-brons.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-1ste-eeuw-nchr-verzilverd.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-met-spiralen.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/torc-met-keltische-spiralen.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallische-ring-la-tene-brons.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallische-ring-la-tene-verzilverd.html?id=215029100