Blog & lookbook - Introductie: De Jastorfcultuur

Introductie: De Jastorfcultuur

De Germaanse volkeren waren stamgroepen die in de Klassieke Oudheid en de vroege Middeleeuwen in Noord-Europa leefden. In de moderne wetenschap worden hier zowel de inwoners van Germanië als alle Germaanstalige volkeren uit die tijd bedoeld. Deze blog beperkt zich tot de Germanen die tot ca. de 1e eeuw n.Chr. leefden in het gebied van ‘Groot-Germania’.

Archeologische indeling

De Germaanse IJzertijd is opgedeeld in drie perioden: de Pre-Romeinse IJzertijd (500 - 100 v.Chr.). De Romeinse IJzertijd (0 – 375 n.Chr.) en de Germaanse IJzertijd (375 – 800 n.Chr.)

Deze blog richt zich op de Pre-Romeinse en Romeinse ijzertijd. Zie onze andere blog over de Germaanse IJzertijd en Migratieperiode.

Archeologische culturen & migraties

Binnen de archeologie spreken we van veel verschillende culturen. Soms overlappen deze met etnische culturen maar vaak ook niet. Tegelijk moet de overgang van culturen ingekleurd worden bekeken. In veel gevallen maakte men gewoon een verandering van gewoonten mee. Zie dit artikel voor meer informatie over Archeologische en etnische culturen.

De oorsprong van de Germaanse volken

De Germaanse talen behoren tot de Indo-Europese taalfamilie. Volgens wetenschappers zijn deze talen ontstaan door de verspreiding van Indo-Europese talen in de Kopertijd, vanuit de Pontisch-Kaspische steppe rond 3.500 v.Chr. Dit gebeurde via mixculturen zoals de Touwbekercultuur die richting het gebied van het huidige Denemarken trok, waar de Trechterbekercultuur in opging. Deze culturele menging leidde uiteindelijk tot de Noordse Bronstijd (2000–500 v.Chr.), die wordt gezien als de periode waarin de voorganger van de Germaanse talen ontstond.

Rond 500 v.Chr. kunnen we voor het eerst spreken van "Germaanse volken," gebaseerd op archeologische en taalkundige sporen. Hun oorsprong wordt gekenmerkt door de Jastorf Cultuur, een archeologische cultuur in het huidige Duitsland en Polen. Sommige wetenschappers suggereren echter dat Germaanse volken ook elders ontstonden, bijvoorbeeld in Jutland en Zuid-Scandinavië, wat op meerdere oorsprongen wijst.

De Noordse IJzertijd

IJzer werd al vanaf 1300 v.Chr. in het Middellandse Zeegebied gebruikt, maar in Noord-Europa pas wijdverspreid vanaf 500 v.Chr. Door het instorten van handel aan het einde van de Bronstijd werd brons schaars. Als substituut begon men ijzer te winnen vanuit veenmoerassen. Dit ontstond door contact met de Keltische Hallstatt Cultuur uit Centraal-Europa waarbij kennis en technologie werden gedeeld over een groot gebied. De Hallstatt Cultuur, kwam voort uit de Urnenveldencultuur van de Late Bronstijd (1.200 v.Chr.), De 3de fase van de Hallstatt Cultuur markeerde het begin van de Vroege IJzertijd in Centraal-Europa (800-600 v.Chr.). Deze werd later opgevolgd door de Keltische La Tène Cultuur (450 v.Chr.–100 v.Chr.). De noordelijke IJzertijd culturen werden waarschijnlijk gedragen door Germaanse sprekers.

La Tène invloeden

Grafrituelen, zoals crematie en urnen begraving, zetten tradities van de Bronstijd voort. Invloeden van de Midden-Europese La Tène-cultuur bereikten Scandinavië, resulterend in vondsten zoals zwaarden, speerpunten, sieraden en ketels, waaronder de beroemde Gundestrup-ketel en Dejbjerg-wagens.

De Jastorf Cultuur was een IJzertijd cultuur die zich bevond in wat nu Duitsland is, en zich uitstrekte naar Jutland in het noorden en Polen in het oosten. Deze cultuur bestond tussen 600 - 100 v.Chr. en vormde het zuidelijke deel van de Pre-Romeinse IJzertijd. Er wordt gedebatteerd of deze uitbreiding een oorlogszuchtige migratie of een vreedzame culturele verspreiding was. In Nederland wordt aangenomen dat innovaties uit de IJzertijd voortkomen uit lokale ontwikkelingen en onderlinge beïnvloeding. Ook in deze tijd overbrugden handelaars lange afstanden en de verschillende Centraal- en Noord- Europese culturen van de late Bronstijd en vroege IJzertijd delen veel culturele en religieuze gelijkenissen.

De cultuur is vernoemd naar een archeologische vindplaats bij het dorp Jastorf in Nedersaksen. Ze kenmerkte zich door het gebruik van crematie begrafenissen in grote urnenvelden en stond sterk onder invloed van de Noordse Bronstijd. De materiële cultuur toont een mengeling van tradities, waarin de Noordse Bronstijd een duidelijke stempel bleef drukken, zelfs terwijl er invloeden kwamen van de Keltische Hallstatt Cultuur in het zuiden.

In het zuiden grensde de Jastorf Cultuur aan de Hallstatt Cultuur, terwijl in het noorden overeenkomsten zichtbaar waren met de latere fasen van de Noordse Bronstijd. Grafvelden in gebieden zoals Sleeswijk-Holstein, Mecklenburg, West-Pommeren, Brandenburg en Nedersaksen tonen een continuïteit van bewoning vanaf de Bronstijd tot diep in de Jastorf Periode en daarna. Hoewel archeologen zien dat Keltische en lokale tradities elkaar beïnvloeden, is het nog niet volledig duidelijk hoe deze interacties precies verliepen.

Uitbreiding van het gebied

Aanvankelijk was de Jastorf Cultuur beperkt tot Noord-Nedersaksen en Sleeswijk-Holstein. Rond 500 v.Chr. begon ze zich echter uit te breiden naar het zuiden en westen, tot aan de Harz, Thüringen, Neder-Silezië en het Rijnland. Deze expansie werd mogelijk gemaakt door het eerdere vertrek of de ontvolking van deze gebieden, doordat groepen van de Hallstatt Cultuur, vaak geïdentificeerd als Keltisch of Belgisch, naar andere delen van Europa trokken, waaronder het Middellandse Zeegebied en Atlantisch Europa. Deze migratie werd waarschijnlijk gedreven door klimaatverandering. Noord-Europa werd kouder en natter waardoor oogsten mislukten.

Hoogtijdagen van de Jastorf Cultuur

In haar hoogtijdagen was het kerngebied van de Jastorf Cultuur geconcentreerd in Noord-Nedersaksen (de Lüneburger Heide en de lagere Elbe). Dit gebied stond in contrast met de zogenaamde Nienburg-groep (of Harpstedt-Nienburg-groep) in het westen, langs de Aller en de middenloop van de Weser. De Nienburg-groep vertoonde meer overeenkomsten met Keltische culturen en had duidelijke contacten met de Hallstatt- en La Tène-culturen. Verspreide vondsten van de Jastorf Cultuur zijn ook aangetroffen in gebieden zoals Berlijn en Mecklenburg-Vorpommern.

Jastorf Cultuur, een Germaans - Keltische mix cultuur

De Jastorf Cultuur weerspiegelt een unieke periode waarin invloeden uit de Noordse en Keltische wereld samenkwamen. Ze markeert een overgangstijd waarin lokale gemeenschappen in Noord-Europa hun eigen identiteit ontwikkelden, terwijl ze tegelijkertijd contacten onderhielden met meer zuidelijk gelegen culturen. Dit maakt de Jastorf Cultuur een belangrijk onderwerp voor archeologisch onderzoek naar de vroege Germaanse geschiedenis.

De meeste vondsten van de Jastorf Cultuur zijn afkomstig uit grafheuvels, platte graven en zogenaamde Brand Gruben Gräber (crematie putten). Opvallend is dat grafgiften schaars en bescheiden zijn, en dat de wapenoffers, die kenmerkend zijn voor graven uit de migratieperiode, volledig ontbreken.

Zuidelijke uitbreiding en bevolkingsbewegingen

De zuidelijkste verspreiding van Germaanse culturen buiten het Jastorf gebied wordt pas aan het einde van de Pre-Romeinse IJzertijd zichtbaar. Dit blijkt onder andere uit het geringe aantal Late-La Tène-armbanden dat is gevonden in Thüringen en noordoostelijk Hessen. Deze vondsten wijzen mogelijk op bevolkingsbewegingen vanuit de regio Elbe/Saale, via Main-Frankenland, naar de randen van de Alpen. Deze migraties lijken te zijn beïnvloed door de opkomst van de Przeworsk Cultuur.

Een andere factor die de uitbreiding van de Jastorf Cultuur kan hebben bevorderd, is het demografische vacuüm dat ontstond in Zuid-Duitsland, rond de bovenloop van de Donau en de Rijn. Vanaf 400 v.Chr. trokken Keltische groepen, die voorheen in deze regio woonden, weg naar rijkere gebieden in Gallië, Spanje, Pannonië en Noord-Italië. Deze leegloop creëerde ruimte voor nieuwe gemeenschappen, waaronder die van de Jastorf Cultuur, om zich in het zuiden te vestigen.

In de late fase ontstonden turbulente tijden, zoals de invasies van de Teutonen en Cimbren, die culmineerden in hun nederlaag bij Aquae Sextiae (102 v.Chr.). Versterkte nederzettingen uit deze periode zijn onder andere Borremose (Denemarken) en Atuatuca (België).

De eerste contacten met de Romeinen

De eerste Germaanse volken die in historische bronnen worden genoemd, zijn de Bastarnae en de Cimbri. Rond 100 v.Chr. veroorzaakten de Cimbri en Teutonen grote onrust in Europa door hun migraties, wat uiteindelijk leidde tot de Cimbrische oorlogen tegen de Romeinen. Hoewel deze Germaanse groepen aanvankelijk succesvol waren, werden ze uiteindelijk verslagen.

Tegen het einde van 100 v.Chr. breidden de Germaanse volken hun gebied uit, vaak ten koste van de Keltische stammen. Julius Caesar voerde oorlog tegen de Germaanse leider Ariovistus en veroverde Gallië, waarmee hij de Rijn als grens voor het Romeinse Rijk vastlegde. Later probeerden de Romeinen ook gebieden ten oosten van de Rijn te veroveren, maar deze pogingen stuitten op hevig verzet.

Het verzet tegen Rome

In het jaar 9 n.Chr. vond de beroemde Slag bij het Teutoburgerwoud plaats, waarin de Germaanse leider Arminius een grote Romeinse legermacht in de val lokte en vernietigde. Deze nederlaag dwong Rome om zich terug te trekken en zich te beperken tot de Rijn als oostelijke grens. Rome probeerde vervolgens de Germaanse stammen verdeeld te houden, maar er bleven regelmatig opstanden, zoals de opstand van de Bataven in 69 n.Chr.

Een instabiele grens

Na de Batavenopstand keerde er enige rust terug aan de Romeinse grens. De Romeinen bouwden verdedigingswerken, zoals de limes, om hun grenzen te beschermen. Toch bleef het contact met de Germaanse volken vaak gespannen, met perioden van conflict en samenwerking.

Romeinse ijzertijd (0-375 n.Chr.)

De naam van de Romeinse IJzertijd komt voort uit de greep die het Romeinse Rijk begon uit te oefenen op de Germaanse stammen van Noord-Europa. Dit tijdperk werd gekenmerkt door intensieve handel en culturele uitwisseling, wat duidelijke sporen naliet in Scandinavië.

Invloed van Rome

Tijdens deze periode werden veel Romeinse goederen naar Scandinavië gebracht, zoals munten, vaten, bronzen beelden, glazen bekers, geëmailleerde gespen en wapens. Ook metalen voorwerpen en aardewerk kregen een Romeinse stijl. Voorwerpen zoals scharen en pionnen verschenen voor het eerst in deze tijd. Veel Germaanse stammen leverden in deze periode krijgers als huursoldaten aan het Romeinse rijk. Ze kwamen terug met nieuwe ideeën en pasten deze binnen de Germaanse context toe. Hierdoor begonnen de Germanen vanaf 300-400 n.Chr. steeds meer Romeinse concepten te kopiëren, zoals het bouwen van grote tempels (van hout). Rond deze tijd werd het runenschrift geïntroduceerd.

Begrafenisrituelen en vondsten

Uit deze tijd zijn veel veenlijken gevonden in Denemarken, Sleeswijk en Zuid-Zweden. Naast de lichamen werden ook wapens, huishoudelijke voorwerpen en wollen kleding aangetroffen. De belangrijkste begrafenistraditie was crematie, maar vanaf 300 n.Chr. werd het begraven van lichamen steeds gebruikelijker.

Een bijzondere vondst uit deze periode zijn de grote roeischepen uit 400 n.Chr., die zijn opgegraven in Nydam Mose in Zuid-Denemarken. Deze schepen getuigen van de geavanceerde scheepsbouw en de maritieme cultuur van die tijd.

Belangrijke nederzettingen

In 300 n.Chr. werd in Denemarken het Gudme Hall-complex gebouwd. Dit was een belangrijk centrum voor de elite, waar zowel macht als religie een rol speelden. Rond dezelfde tijd groeide Uppåkra in Zweden uit tot de grootste nederzetting uit de IJzertijd in Scandinavië. Daarnaast werd een houten tempel gebouwd die meer dan 600 jaar in gebruik bleef, tot in de vroege Vikingtijd. Gamla Uppsala, eveneens in Zweden, ontwikkelde zich rond dezelfde tijd tot een belangrijk religieus, economisch en politiek centrum.

Goud en zilver

In 500 - 600 n.Chr. werden goud en zilver steeds vaker aangetroffen in Scandinavië. Dit was het gevolg van de plunderingen van het Romeinse Rijk door Germaanse stammen. Veel Scandinaviërs keerden terug met buit in de vorm van goud en zilver, wat leidde tot een nieuwe periode in Noord-Europa: de Germaanse IJzertijd.

Keltische helmen & zwaarden

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltische-helm-louviers.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltische-la-tene-helm.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-republikeinse-montefortino-a-messing.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-helm-nidau.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-zwaard-north-grimston.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltisch-antropomorfisch-zwaard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-keltisch-kortzwaard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallisch-la-tenezwaard-marne.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-melnikzwaard.html

Keltische sieraden

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gedraaide-gallische-torc.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/snettisham-torque-replica.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-torque-bibracte.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise-verzilverd.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-broche-auvers-sur-oise.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-paardenfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-1ste-eeuw-nchr.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-fibula-3de-1ste-eeuw-vchr-verzilverd.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-snavelspeld.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-la-tene-armband.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-boogfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-la-tenering-brons.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/germaanse-fibula-1ste-eeuw-nchr-verzilverd.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-met-spiralen.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/torc-met-keltische-spiralen.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallische-ring-la-tene-brons.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gallische-ring-la-tene-verzilverd.html?id=215029100

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-boogfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-romeinse-zeepaardfibula.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-fibula-3de-1ste-eeuw-vchr.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-zonneamulet-brons.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-armband-fiona.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ijzeren-torc.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-torque-ipswitch.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/hanger-keltisch-zwijn-bibracte.html