De Bronstijd in Europa staat bekend om het gebruik van bronzen werktuigen en voorwerpen. Deze periode volgt op de steentijd (het Neolithicum) en de Kopertijd, en wordt opgevolgd door de IJzertijd. De Europese Bronstijd begon rond 3200 v.Chr. in de Egeïsche regio en duurde het hele tweede millennium v.Chr. Gedurende deze tijd ontstonden verschillende belangrijke culturen, zoals de Indo-Europese Únětice- en Ottomány-culturen, maar ook de Britse en Noordse bronstijd, evenals de Tumulus-, Nuragische-, Terramare-, Urnenveld- en Lausitz-culturen. In Centraal-Europa eindigde de Bronstijd rond 800 v.Chr.
Vaak wordt in de Europese chronologie de kopertijd overgeslagen. Deze periode liep van 5.000 tot 2.000 v.Chr. en liep deels parallel met de bronstijd. De kopertijd kenmerkt zich door de Proto-Indo-Europese migraties vanuit de Pontische steppen richting Europa. Daar vind je ook informatie over de Touwbekercultuur (PIE), Klokbekercultuur (PIE) en Jamnacultuur (PIE). Lees hierover meer in onze samenvatting over de kopertijd.
Archeologische culturen & migraties
Een archeologische cultuur wordt gedefinieerd op basis van materiële overblijfselen. Dit is niet hetzelfde als een etnische cultuur, die ook kijkt naar taal, tradities, religie, geschiedenis en sociale structuur. Soms overlapt een archeologische cultuur met een etnische cultuur, maar vaak ook niet.
Bij het bestuderen van de overgang van de ene cultuur naar de andere is het belangrijk om niet te snel te oordelen. In veel gevallen wijzen zulke overgangen eerder op veranderingen in gewoonten of levensstijl dan op het vervangen van een bevolking. Dit vraagt om een genuanceerde en open benadering. Zie dit artikel voor meer informatie over Archeologische en etnische culturen.
Om een beter overzicht te krijgen van waar archeologische culturen vandaan komen, vermelden we bij enkele culturen de mogelijke DNA-samenstelling. Bij een cultuur die is ontstaan door veel vermenging, geven we de hele samenstelling weer. Maar als er één groep dominant was, benoemen we alleen die dominante groep.
Houd er rekening mee dat Europese culturen altijd een mix zijn van verschillende groepen en dat ze elkaar onderling beïnvloedden. Geen enkele cultuur stond helemaal los van anderen.
Het ontstaan van brons
Rond het 4e millennium v.Chr. werd in sommige regio’s, zoals de Balkan, al arsenicum-brons geproduceerd, een vroege vorm van brons. Echter, rond 4650 v.Chr. werd tinbrons voor het eerst vervaardigd in Zuidoost-Europa, bijvoorbeeld in Pločnik (Servië). Ook in Bulgarije en Servië zijn vroege tinbronzen voorwerpen aangetroffen, wat erop wijst dat tinbrons onafhankelijk in Europa werd ontwikkeld. Deze vroege bronsproductie stopte echter na ongeveer 500 jaar, mogelijk door de ineenstorting van grote culturele gemeenschappen in het huidige Bulgarije en Thracië. Deze ineenstorting zou te maken kunnen hebben gehad met klimaatveranderingen en de conflicten die daaruit voortkwamen tussen de Neolithische boeren gemeenschappen. Pas 1500 jaar later werd tinbrons opnieuw gebruikt, ditmaal door de nakomelingen van de Proto-Indo-Europese steppenherders.
Koper en tin
In de Kopertijd van Europa waren er ongeveer 36 kopermijnen. Tin was echter zeldzaam. De meeste tin die werd gebruikt kwam uit Centraal-Noord Afghanistan, Cornwall en Galicia. Om aan tin te komen, was een uitgebreid en complex handelsnetwerk noodzakelijk. Dit netwerk leidde tot veel interactie tussen verschillende regio’s en veroorzaakte culturele overdracht. Uit isotopenonderzoek blijkt dat het tin dat in de Minoïsche beschaving (EEF) werd gebruikt, verhandeld werd naar de Levant en het oude Egypte.
Egeïsche Bronstijd
De Egeïsche Bronstijd begon rond 3200 v.Chr., een tijd waarin handel over lange afstanden opkwam. Tin en houtskool werden geïmporteerd naar Cyprus, waar koper werd gemijnd en gemengd met tin om brons te maken. Deze bronzen voorwerpen werden vervolgens verhandeld naar Griekenland, de Levant, Turkije, Troje, Syrië en het oude Egypte. In deze tijd bereikte de navigatie een hoog niveau, wat pas in de 18e eeuw n.Chr. opnieuw geëvenaard werd. Rond deze tijd bereikte de Minoïsche beschaving op Kreta haar bloeitijd. Men produceerde dure exportproducten en transporteerde handelswaar naar verschillende regio’s. Rond 1600 v.Chr. veroorzaakte een vulkaanuitbarsting op Thera (het huidige Santorini) zware schade aan Kreta en andere Egeïsche gebieden, maar de precieze gevolgen zijn nog onduidelijk. De Minoïsche beschaving herstelde zich, maar was aanzienlijk verzwakt.
De Myceense invloed
Vanaf 1500 v.Chr. verspreidden de Indo-Europese Myceners hun macht over het Egeïsche gebied, West-Anatolië en Troje. Rond 1450 v.Chr. regeerden ze over het paleis van Knossos en andere eilanden, waardoor een hybride Minoïsch-Myceense cultuur ontstond. Dit markeerde een tijdperk van uniformiteit in de regio, de zogenaamde 'Koine'-periode.
De Myceners waren meesters in architectuur, militaire bouw en handel. Hun schrift, Lineair B, bevat de eerste geschreven Griekse teksten. Hun religie omvatte goden die later in het Olympische pantheon zouden terugkeren. Deze samenleving was sterk hiërarchisch, met een koning, de "wanax", aan het hoofd.
Zuidoost- en Oost-Europa
In Zuidoost-Europa zijn vroege arsenicumbrons artefacten gevonden in Servië en Bulgarije, daterend van vóór 4000 v.Chr. Deze productie stopte aan het einde van het 5e millennium v.Chr., maar arsenicumbrons werd later opnieuw geïntroduceerd. De Majkop-cultuur in de Kaukasus was een van de vroegste Bronstijd Culturen in dit gebied.
In Oost-Europa waren Proto-Indo-Europese culturen zoals de Yamnaya (3600-2300 v.Chr.) voornamelijk nomadisch. Latere culturen introduceerden nieuw aardewerk en het gebruik van strijdwagens met spaken, zoals gevonden in de Sintashta-cultuur rond 2000 v.Chr.
Centraal- en Noord-Europa
De Proto-Indo-Europese Únětice-cultuur (2300–1600 v.Chr.) in Centraal-Europa kende rijke graven met gouden geschenken. Latere culturen, zoals de Tumulus-cultuur, introduceerden grafheuvels, en de Urnenveld-cultuur (1300–750 v.Chr.) stond bekend om crematiegraven.
In Noord-Europa (Denemarken, Zweden, Noorwegen) werden kunstzinnige bronzen voorwerpen gemaakt, zoals hoorns en zonneschijven. Rond 2000 v.Chr. werd waarschijnlijk een vroege Indo-Europese taal geïntroduceerd, mogelijk een voorloper van het Germaans. Vanuit de Urnenveldencultuur ontwikkelde zich rond 1200 v.Chr. de Hallstatt cultuur, die later de eerste fase zou vormen van de Keltische volkeren.
De Britse Bronstijd
In Groot-Brittannië duurde de Bronstijd van ongeveer 2100 tot 700 v.Chr. Migranten uit de Klokbekercultuur introduceerden nieuwe gebruiken, zoals individuele graven in grafheuvels. De Wessex-cultuur ontwikkelde zich in Zuid-Engeland en stond bekend om handelscontacten en indrukwekkende metallurgie. Cornwall leverde tin voor heel West-Europa, terwijl in Wales koper werd gewonnen.
De overgang van gemeenschappelijke naar individuele begrafenissen weerspiegelde sociale veranderingen die te herleiden zijn naar de Proto-Indo-Europese volkeren. Zo werden in East Cambridgeshire duizenden bronzen voorwerpen gevonden, waaronder meer dan 6500 stukken in Isleham.
Het westen en de Middellandse Zee
In Zuid-Spanje bloeide de Argar-cultuur, hun DNA bestond voor 60% EEF, ~25% WHG, ~15% PIE) (2200–1550 v.Chr.), een vroege staatsmaatschappij met een hiërarchische samenleving. In Sardinië bouwde de Nuragische cultuur (80% EEF, 20% WHG) meer dan 7000 torens, naast tempels en heilige putten. Deze beschaving bloeide tot in de vroege IJzertijd.
De Atlantische Bronstijd (1300–700 v.Chr.) omvatte kustgebieden van Portugal tot Ierland. Handelsroutes verbonden deze regio’s met elkaar en stimuleerden culturele uitwisseling, zoals het gebruik van stenen forten en ronde huizen.
Conclusie
Door de noodzakelijke tin om brons te maken ontwikkelde zich in de bronstijd een uitgebreid handelsnetwerk in geheel Europa en daarbuiten. De Proto-Indo-Europese culturen van de kopertijd ontwikkelden zichzelf verder dóór in bronstijd culturen met een uitgebreid handelsnetwerk. Dit was een periode waarin samenlevingen tot bloei kwamen die de fundering legden voor latere periodes.
Bronstijd sieraden
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-oorbellen-met-spiraal-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/amulet-zonnewiel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-spiralen-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-amulet-manu-en-yemu.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-ring-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-speerpunt-sieraad-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laat-klassieke-germaanse-armband.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-bovenarmband-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/spiraalvormige-brilfibula.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-kam-met-zonnewiel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltisch-zonneamulet-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-haarnaald-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-haarnaald-met-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/torc-met-keltische-spiralen.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/keltische-bovenarmband-met-spiralen-verzilverd.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/merovingische-armband-brons.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ketting-birka.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-brilfibula.html
Bronstijd wapens
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijdzwaard.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijdzwaard-denemarken.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hallstatt-antennazwaard.html
Bronstijd voorwerpen
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-scheermes.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bronstijd-vrouwenmes.html