Introductie
De honderdjarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk duurde van 1337 tot 1453. Dit langdurige conflict kende ups en downs voor beide kanten, maar in de vroege vijftiende eeuw leek Engeland de overwinning te hebben behaald. In 1429 zag het er erg slecht uit voor de Fransen: de Engelsen en Bourgondiërs hadden grote delen van Frankrijk overgenomen, en ruzieden onderling wie de troon zou krijgen. De Franse dauphin (kroonprins) Charles VII was terneergeslagen door zijn verliezen en ook over de delen van Frankrijk die nog in zijn bezit waren, verloor hij zijn grip. Hij werd zelfs door zijn eigen onderdanen spottend ‘de koning van Bourges' genoemd, omdat hij dit stadje amper verliet terwijl zijn vijanden langzaam steeds meer van het Franse vasteland veroverden. Op hetzelfde moment hoorde hoorde een 17-jarig meisje in het Franse boerendorpje Domrémy stemmen in haar hoofd en kreeg ze visioenen van engelen en heiligen, die haar vertelden dat God haar een heilige missie had gegeven om Charles tot de troon te laten stijgen. Dit meisje was Jeanne d’Arc, de beroemde vrouwelijke Franse legeraanvoerder die in slechts twee jaar het tij van de oorlog zou keren.
Na oppositie van de kerk en het hof van Charles wist ze de radeloze kroonprins te overtuigen van haar heilige missie. Ze kreeg een paard, harnas en klein Frans leger onder haar bevel, waarmee ze al snel spectaculaire overwinningen behaalde. Haar succes bij het beleg van Orléans inspireerde niet alleen haar eigen troepen, maar ook de rest van de Franse legers. Charles liet zich officieel kronen tot koning van Frankrijk terwijl zijn vijanden werden teruggedreven. Haar leiding bracht een nieuwe fase van de oorlog, waarin Frankrijk langzaam al het land dat was veroverd door haar vijanden begon terug te winnen. Haar eigen geluk duurde echter niet lang; toen Jeanne door de Bourgondiërs en Engelsen in 1430 werd gevangen en veroordeeld tot de brandstapel, deed Charles niets om haar te helpen. In 1431 werd ze ondanks de protesten van haar metgezellen verbrand als heks en vervloekt door de kerk. Dit zou haast 500 jaar zo blijven, tot ze in 1920 door de katholieke kerk werd vrijgesproken en tot heilige werd verklaard. Tot vandaag de dag wordt ze gerekend als een van de grootste Franse helden.
Sinds de vijftiende eeuw is er veel discussie geweest over de manier waarop ze sociale normen en de positie die vrouwen kregen toegewezen doorbrak. Er was ophef over het feit dat ze zich op het slagveld kleedde als man en ook bevelen gaf aan mannen; haar vijanden schilderden haar hierdoor af als een heks. Jeannes bondgenoten en soldaten hielden zich minder bezig met de ‘rol’ die ze was toegewezen als vrouw, maar keken naar de overwinningen die ze behaalde. Voor hen was ze niet ‘man’ of ‘vrouw’, maar de aanvoerder die actie ondernam om Frankrijk terug te veroveren. Zowel burgers, soldaten en nobele ridders volgden haar leiderschap zonder twijfel. Ondanks de officiële positie van de kerk zetten veel belangrijke figuren zoals de aartsbisschop van Embrun hun positie op het spel door te pleiten voor haar vrijspraak. Het ongeëvenaarde respect dat ze bevond onder haar troepen en metgezellen werd door haar tijdgenoten veel beschreven.
In deze blog geven wij een interpretatie van de kleding, uitrusting en het harnas dat Jeanne d’Arc zou hebben gedragen. Hiermee kan jij zelf een samenstelling baseren op een van de meest bestudeerde (vrouwelijke) figuren in de geschiedenis.
Outfit
Voor de outfit van Jeanne zijn er twee verschillende opties: Ze kleedde zich in haar jonge leven volgens de vrouwelijke mode van de dag, maar toen ze het Franse leger leidde zou ze ook een militaire (mannelijke) outfit hebben gedragen. Dit zorgde voor veel ophef omdat ze hiermee veel sociale normen doorbrak; bij haar terechtstelling zou dit zelfs gebruikt worden als bewijs van haar ‘hekserij.’ Veel figuren in de kerk, in haar eigen tijd en na haar verbranding, pleitten echter dat haar mannelijke kleding geen reden was om haar te vervolgen. Het is niet duidelijk of Jeanne speciale redenen had om mannelijke kleding te dragen, naast dat deze kleding simpelweg het meest praktisch was voor haar militaire rol.
Optie 1: Gewone vrouwenkleding
De eerste outfit van Jeanne d’Arc bestaat uit een cotehardie met onderjurk, schoenen en een riem met buidel. Dit zou de simpele outfit zijn geweest die ze in haar leven als boerendochter droeg.
Cotehardie
De cotehardie was een lang, vloeiend gewaad dat gedurende de late middeleeuwen in de mode was onder zowel vrouwen als mannen. Men droeg het liefst felle kleuren, in tegenstelling tot hoe deze periode vaak wordt afgebeeld. Als ze dit konden betalen was hun kleding rijkelijk versierd, maar ook zonder versiering was kleding in de middeleeuwen erg duur. In de zomer zou Jeanne een cotehardie met korte mouwen hebben gedragen, maar een model met lange mouwen in de winter.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/cotehardie-odilia-groen.html?id=205999971
https://www.celticwebmerchant.com/nl/cotehardie-christina-wijnrood.html
Jeanne draagt ook een onderjurk onder haar cotehardie. Door onderkleding te dragen werd middeleeuwse kleding minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderjurk-annecke-78005771.html
Rozenkrans
Laat-middeleeuws Europa was voornamelijk (katholiek) christelijk. In deze onstuimige tijd vond men het belangrijk om vroom te zijn, omdat de dood om elke hoek kon hangen (memento mori). De rozenkrans werd ontwikkeld als een hulpmiddel voor gewone mensen om gebeden af te leggen. Deze bestond uit een houten kruis met verschillende kralen die elk een gebed symboliseerden. De middeleeuwse ‘Kartuizische’ variant die Jeanne zou hebben gebruikt was met name verbonden met Maria, de moeder van Jezus. De rozenkrans werd in de veertiende en vijftiende eeuw erg populair onder gewone mensen, maar werd ook vaak door soldaten op het slagveld gedragen om zonder kerk in de buurt te kunnen bidden of een schietgebed af te kunnen leggen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-rozenkrans.html
Schoenen
In de veertiende en vijftiende eeuw droeg men puntige schoenen. In de loop van de tijd werd het de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laatmiddeleeuwse-schoenen-linhard.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-punters-1200-1400.html
Optie 2: Militaire kleding
De militaire outfit die Jeanne draagt bestaat uit een kaproen, surcot of arming doublet, beenlingen en een riem met haar dolk en zwaard. De vrome Jeanne zou haar rozenkrans nog steeds dicht bij de hand hebben gehouden.
Kaproen
De kaproen was een middeleeuws kledingstuk dat oorspronkelijk was bedoeld als kap om het hoofd te beschermen tegen regen en kou. In de veertiende eeuw kwam het onder de adel en burgerij in de mode om de kaproen te dragen als een soort tulband door deze binnenstebuiten te keren.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kaproen-rogier-van-der-weyden-wol-bordeaux.html
Surcot
Dit kledingstuk kwam voort uit de tabard die ridders in vorige eeuwen over hun wapenuitrusting droegen om elkaar te herkennen op het slagveld, maar werd in de veertiende en vroege vijftiende eeuw ook op zichzelf gedragen. Jeanne draagt dit kledingstuk om zichzelf zichtbaar te maken als legeraanvoerder op zowel het slagveld als in het dagelijks leven.
Veel kleding in deze periode werd ook in een half-om-half kleurenpatroon gedragen, ook wel bekend als Mi-parti. Dit model surcoat kan is beschikbaar in verschillende helften, waardoor je zelf kleuren kan mixen en matchen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/search/Surcot+Aleran/
Jeanne draagt ook een ondershirt onder het surcot. Door onderkleding te dragen werd middeleeuwse kleding minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hemd-ulrich-naturel.html?id=154246814
Arming Doublet
In de vijftiende eeuw ging de mode over van lange, vloeiende gewaden naar korte, nauwsluitende kleding. Mannen begonnen doublets te dragen, die rond de heupen eindigden en nadruk legden op de borst en taille. Volledige broeken begonnen hierdoor ook steeds meer in de mode te raken. Jeanne heeft dit kledingstuk niet alleen aan om haar harnas te kunnen dragen, maar ook om haar belangrijke status als vrouwelijke legerleider weer te geven.
Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Door ontwikkelingen van harnas werden dikke gambesons overbodig voor ridders en begonnen ze een dunnere, lichtere gewatteerde variant te dragen die ook aansloten bij de mode van de dag, de zogeheten arming doublet. Aan deze nauwsluitende variant van het gambeson konden harnasdelen worden vastgemaakt die goed aansloten op het lichaam.
In Italië werd de arming doublet zelfs als gewoon kledingstuk gedragen door burgers en niet-militaire adel om een krijgshaftige uitstraling te geven, vergelijkbaar met het dragen van combat boots of kleding met camouflageprint in ons heden.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15th-century-black-arming-doublet-canvas-cotton.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html
Onderbroek met Beenlingen
In de veertiende en vroege vijftiende eeuw werden door mannen over het algemeen beenlingen (chausses) gedragen. Deze lange kousen werden vastgemaakt aan de onderbroek (braies) en meestal onder lange gewaden gedragen. Jeanne draagt een onderbroek met beenlingen om haar wapenuitrusting te kunnen dragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-chausses-met-veters-rood.html
In deze periode was er ook langzaam een overgang naar de volledige broek. Het is een persoonlijke keuze om chausses of een broek te dragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/mi-parti-broek-gustav-zwart-rood.html
TIP: Beenlingen en vijftiende-eeuwse broeken horen strak aan te sluiten op het lichaam. In de veertiende tot zestiende eeuw knoopte men vaak een veter of leren koordje onder de knie om hun broek en beenlingen strak te trekken en beter op de benen te laten aansluiten. Dit is een kwestie van persoonlijke voorkeur, maar hiermee voeg je makkelijk historische details toe aan je outfit.
Riem
Mensen van alle standen van de maatschappij hingen buidels en andere gebruiksvoorwerpen vast aan hun riem. Denk bij het samenstellen van je outfit na over wat jij belangrijk zou vinden om mee te nemen in je dagelijkse leven als Jeanne, zoals jouw bestek maar ook jouw zwaard.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/14de-15de-eeuwse-riem-beaufort-bruin.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/tas-met-drie-compartimenten.html
Schoenen
In de veertiende en vijftiende eeuw droeg men puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laatmiddeleeuwse-schoenen-linhard.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-punters-1200-1400.html
Wapenuitrusting en Harnas
Jeanne stond erom bekend dat ze haar mannen op het slagveld leidde in volledige wapenuitrusting. Het harnas van Jeanne was voor haar op maat gemaakt en ze heeft er ook in gevochten: Er zijn zelfs meerdere primaire bronnen die verwijzen naar het feit dat ze dit harnas niet uit deed tot een gevecht voorbij was, ondanks de grote verwondingen die ze op het slagveld was opgelopen. Het harnas van Jeanne bestaat uit een kuras, een open helm, volledig arm- en schouderpantser en bovenbeenpantser.
TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Lees hier over hoe je een harnas aantrekt. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Let ook op: de harnassen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, waardoor ze niet bij alle lichaamstypen passen. Zo zijn kurassen en beenstukken meestal gemaakt voor een mannelijke figuur, harnasdelen kunnen worden gebogen en gemodificeerd om ze beter passend op jouw lichaam te maken.
Kuras
Jeanne draagt een kuras dat haar gehele torso beschermt. In tegenstelling tot eerdere borstplaten zoals die van het Churburg harnas zijn de onderbuik en heupen bedekt met articulerende stalen platen. Deze kunnen ook worden losgemaakt van het kuras.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/churburgkuras-s18.html
Open helm
Het harnas van Jeanne wordt vaak afgebeeld met een open helm, in onze samenstelling heeft deze de vorm van een ketelhoed. In deze tijd werden open helmen gedragen om de drager een beter gezichtsveld te geven en te helpen met het geven van bevelen. Dit werd vooral gedaan als de dreiging van de vijand niet heel dringend was, maar sommige legerleiders hadden op het slagveld de voorkeur aan een open helm. Je kan zelf kiezen wat voor helm jij gebruikt in jouw samenstelling. Hier zijn voorbeelden voor open helmen uit deze tijdsperiode:
Ketelhoed
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ketelhoed-14de-15de-eeuws-2-mm.html
Bascinet
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bascinet-basis.html
Sallet
https://www.celticwebmerchant.com/nl/open-sallet-agincourt.html
Arm- en Schouderpantser
Jeanne draagt grote schouderplaten en een nauwsluitend armpantser. De schouderplaten beschermen ook haar sleutelbeen en zijn groot genoeg dat ze geen besagews nodig heeft om haar oksels te beschermen. De armstukken hebben een grote plaat om de elleboog volledig te beschermen en bewegingsvrijheid te bieden. Beiden zitten vastgemaakt aan haar arming doublet met veters.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/armpantser-1450-1550-16-mm.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-pauldrons-1460-1500.html
Beenpantser
De bovenbenen van Jeanne zijn beschermd met plaatpantser, maar ze heeft haar onderbenen onbeschermd gelaten in deze samenstelling. Dit komt doordat ze voorkeur geeft aan meer aan bewegelijkheid als ze het harnas draagt.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/avant-bovenbeenpantser.html
TIP: Check bij het uitkiezen van jouw bescherming of het aansluit op de lagen die je eronder draagt en de andere harnasonderdelen die jij kiest, zeker bij je armen en benen. Het zou jammer zijn als je een mooie samenstelling hebt uitgekozen voor je harnas, maar deze niet op elkaar of je maliënkolder aansluit. Twijfel je erover? Stuur ons dan gerust een bericht!
Pantserriem
Vaak was een arming doublet of ander gambeson voorzien van punten om pantser voor het onderlichaam aan vast te hangen, maar dit was niet altijd het geval. Om beenstukken en maliënrokken vast te maken aan het lichaam werd daarom vaak een pantserriem gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-zwart.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-naturel.html
Maliënkolder
Al draagt Jeanne in onze samenstelling zelf geen maliënkolder, werd dit in deze tijd door veel soldaten en ridders wel gedaan. De haubergon, het maliënkolder met korte mouwen, kwam in de vijftiende eeuw steeds meer in gebruik vanwege ontwikkelingen in armharnas. Italiaanse en Franse ridders zouden nog tot het einde van de vijftiende eeuw volledige maliënkolders blijven gebruiken, terwijl in Engeland en het Heilige Roomse Rijk het maliënkolder werd opgesplitst in voiders en maliënrokken om gewicht te besparen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-malienkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html
Pantserhandschoenen
Al draagt Jeanne in deze samenstelling geen pantserhandschoenen, zou ze deze waarschijnlijk wel op het slagveld gebruikt hebben. Het is aan jou de keuze of je deze draagt in jouw samenstelling. Dit zouden contemporaine pantserhandschoen zijn geweest:
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-toernooihandschoenen.html
TIP: Je kan je maliënkolder aanpassen op je eigen maat door ringen weg te halen, maar een simpele manier is door de mouwen met leren koordjes vast te knopen bij je elleboog.
Wapens
Nadat ze een paard en harnas had gekregen om haar leger te leiden werd Jeanne ook een zwaard aangeboden, maar ze weigerde en zei dat God al een wapen voor haar had uitgekozen. Dit was een eeuwenoud zwaard met een inscriptie van vijf kruisen, dat ze liet opgraven achter de kerk in het dorpje Sainte-Catherine-de-Fierbois. Niemand behalve Jeanne wist dat dit zwaard hier was begraven, waardoor ze door sommigen van haar bondgenoten werd verdacht van hekserij. In deze samenstelling hebben we gekozen voor een eenhandig zwaard, maar aangezien het zwaard van Fierbois nooit duidelijk is beschreven had het ook een langzwaard kunnen zijn. Op het slagveld zal ze ook een paalwapen zoals een speer of guisarme (billhook) hebben gehad. Hier zijn een aantal opties om zelf uit te kiezen:
Zwaard van Fierbois, eenhandig
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zwaard-van-maximiliaan-i.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/13de-eeuws-zwaard-neuchatel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kruisvaarderszwaard.html
Zwaard van Fierbois, tweehandig
https://www.celticwebmerchant.com/nl/tweehandig-ridderzwaard-battle-ready-met-leren-sch.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-anderhalfhander-musee-de-cluny.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/anderhalfhander-battle-ready-getemperd.html
Paalwapens
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paalsikkel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/grote-middeleeuwse-speerpunt-ca-52-cm.html
Schacht voor paalwapens
https://www.celticwebmerchant.com/nl/essenhouten-schacht.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/manauhouten-schacht.html
Dolk
Aan haar riem draagt Jeanne ook een rondel dolk die is ontwikkeld om in de gaten van plaatpantser te steken, mocht ze in een gevecht terechtkomen met een andere zwaar gepantserde tegenstander. In het dagelijks leven werd deze dolk ook door gewone vrouwen gebruikt als een zelfverdedigingswapen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/rondel-1400-1450.html
Het perfecte harnas
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogs harnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.
Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.
Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.
Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.