Blog & lookbook - Harnas Noord-Italiaanse man-at-arms (1380-1450)

Introductie

Het harnas van een ridder (of man-at-arms) heeft er in de loop van de middeleeuwen anders uitgezien. In deze blog geven we een kijkje op de uitrusting van een Italiaanse man-at-arms in de vroege vijftiende eeuw om jou te helpen jouw eigen samenstelling te kiezen.

De Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk zou door blijven gaan tot 1453. Periodes van oorlog werden onderbroken door korte vrede, die beide landen nodig hadden om zichzelf op te bouwen na intensieve oorlog. In Italië broeide ook een serie langdurige conflicten op. De opkomst van grote rivalen als Venetië en Genua had in de late veertiende eeuw gezorgd voor een soort koude oorlog tussen twee grote allianties in Noord-Italië. Deze zou uitbarsten tot een hete oorlog in 1423, in de vorm van de Lombardische Oorlogen tussen de Republiek van Venetië en het Hertogdom van Milaan. Deze oorlogen zouden Noord-Italië opdelen in een aantal grote machtsblokken, die voortkwamen uit de lappendeken van individuele stadstaten van de eeuwen hiervoor. De wapenwedloop tussen de allianties die meevochten zorgde voor de ontwikkeling van het karakteristieke ‘Milanese’ plaatpantser.

Harnas Ontwikkelingen

In de loop van de vijftiende eeuw ontstonden duidelijke regionale verschillen in de vormen van plaatpantser. De Noord-Italiaanse (Milanese) stijl die nadruk legde op grote, ronde vormen is terug te zien in veel kunst en opgravingen uit deze periode.

De zwakke plekken in harnassen werden steeds vaker beschermd met articulerend plaatpantser. Schouderplaten kregen nu ook bijvoorbeeld ‘besagews’, ronde platen om de oksels te beschermen. In Noord-Italië kwam langzaam ‘white armour’ in de mode, een stijl waarbij het harnas niet meer met stof werd bedekt. Deze manier van harnasconstructie zou later aanslaan in Frankrijk, Engeland en het Heilige Roomse Rijk .

De bascinet werd in de loop van de vijftiende eeuw in Frankrijk, Italië en Engeland langzaam overgenomen door de armet. Deze helm had een ingewikkelde uitklapbare constructie om beter aan te sluiten op het hoofd. De vroege armet had een bevor die over de helm heen werd vastgemaakt om de nek extra bescherming te bieden. De armet bleef nog steeds exclusief beschikbaar voor de aristocratie, maar de sallet, een andere helm die de bascinet had overgenomen, werd door zowel gewone soldaten als ridders gedragen. In het Heilige Roomse Rijk werd haast uitsluitend de sallet gebruikt als onderdeel van de gotische stijl. Desondanks bleef de bascinet wel nog steeds in gebruik als open helm.

Samenstelling Lorenzo

Het jaar is 1433. De jonge Florentijnse man-at-arms Lorenzo is verwikkeld in een politieke machtsstrijd binnen de republiek van zijn stad.Al is Florence nominatief een democratie, hebben grote en rijke families het voor het zeggen. Als groot bewonderaar van het oude Rome, kunst en cultuur steunt hij Cosimo de Medici, de 'eerste onder de gelijken’ in de republiek van Florence. Deze machtige heerser is naast een populaire politicus ook een beschermheer van kunstenaars zoals Donatello, maar is datzelfde jaar door zijn rivalen vanwege zijn geliefdheid verbannen. Lorenzo hoopt te kunnen helpen deze ‘Pater Patriae' te bevrijden om Florence te herbouwen als herleving van de Romeinse republiek, waar hij in zijn dagelijkse rol als stadswachter vaak over fantaseert.

NB: deze samenstelling is gebaseerd op een Noord-Italiaanse ridder uit de vroege vijftiende eeuw, maar in andere delen van Europa (Zoals Frankrijk in de Honderdjarige Oorlog) zou een vergelijkbare samenstelling zijn gebruikt

Samenstelling

Outfit

Als Lorenzo zijn wapenuitrusting niet aan heeft, draagt hij een cotehardie of arming doublet, beenlingen, een rood dopje, een riem met zijn zwaard en puntschoenen.

Ondershirt

Men droeg het liefst felle kleuren, in tegenstelling tot hoe deze periode vaak wordt afgebeeld. Als ze dit konden betalen was hun kleding rijkelijk versierd, maar ook zonder versiering was kleding in de middeleeuwen erg duur. Door een ondershirt te dragen werd deze minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/hemd-ulrich-naturel.html

Onderbroek met Beenlingen

In de veertiende en vroege vijftiende eeuw werden over het algemeen beenlingen (chausses) gedragen. Deze lange kousen werden vastgemaakt aan de onderbroek (braies) en meestal onder lange gewaden gedragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-chausses-met-veters-rood.html

In deze periode was er ook langzaam een overgang naar de volledige broek. Het is een persoonlijke keuze om chausses of een broek te dragen, maar later in de vijftiende eeuw zou men alleen nog broeken dragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/mi-parti-broek-gustav-zwart-rood.html

TIP: Beenlingen en vijftiende-eeuwse broeken horen strak aan te sluiten op het lichaam. In de veertiende tot zestiende eeuw knoopte men vaak een veter of leren koordje onder de knie om hun broek en beenlingen strak te trekken en beter op de benen te laten aansluiten. Dit is een kwestie van persoonlijke voorkeur, maar hiermee voeg je makkelijk historisch detail toe aan je outfit.

Dopje

Het dopje was in de vijftiende en zestiende eeuw een populair hoofddeksel voor mannen, zeker in Zuid-Europa. Het werd vooral gedragen door mannen van hogere status, zoals burgers en de adel.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuws-dopje-duerer-rood-92407729.html

Cotehardie

De cotehardie was een lang, vloeiend gewaad dat gedurende de hele middeleeuwen in de mode was. Men droeg het liefst felle kleuren, in tegenstelling tot hoe deze periode vaak wordt afgebeeld. Als ze dit konden betalen was hun kleding rijkelijk versierd, maar ook zonder versiering was kleding in de middeleeuwen erg duur. De kledingmakers- en weversgildes in Florence waren met hun rijkdom dan ook een belangrijk onderdeel geweest van de vorming van de republiek. Wanneer hij zijn cotehardie draagt, stelt Lorenzo zich soms voor dat het een toga is zoals in het oude Rome.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/renaissance-tuniek-rafael-zwart.html

Lorenzo draagt ook een shirt onder zijn cotehardie. Door een ondershirt te dragen werd middeleeuwse kleding minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/hemd-ulrich-naturel.html

Arming Doublet

In de vijftiende eeuw ging de mode over van lange, vloeiende gewaden naar korte, nauwsluitende kleding. Mannen begonnen doublets te dragen, die rond de heupen eindigden en nadruk legden op de borst en taille. Volledige broeken begonnen hierdoor ook steeds meer in de mode te raken.

Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Door ontwikkelingen van harnas werden dikke gambesons overbodig voor ridders en begonnen ze een dunnere, lichtere gewatteerde variant te dragen die ook aansloten bij de mode van de dag, de zogeheten arming doublet. Aan deze nauwsluitende variant van het gambeson konden harnasdelen worden vastgemaakt die goed aansloten op het lichaam.

In Italië werd de arming doublet zelfs als gewoon kledingstuk gedragen door burgers en niet-militaire adel om een krijgshaftige uitstraling te geven, vergelijkbaar met het dragen van combat boots of kleding met camouflageprint in ons heden. Lorenzo straalt dit graag uit en draagt zijn arming doublet ook in het alledaagse leven.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15th-century-black-arming-doublet-canvas-cotton.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html

Riem

Mensen uit alle standen van de maatschappij hingen buidels en andere gebruiksvoorwerpen vast aan hun riem. Denk bij het samenstellen van je outfit na over wat jij belangrijk zou vinden om mee te nemen in je dagelijkse leven als ridder, zoals jouw bestek maar ook jouw zwaard.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ihc-riem-replica-1300-1500.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/renaissanceriem-ambrose-rood.html

TIP: Middeleeuwse riemen waren extra lang, vaak als een statussymbool om te laten zien hoeveel leer de drager ‘extra’ kon betalen. Om dit soort riemen comfortabel te dragen legde men een kleine lus bij de gesp die ervoor zorgde dat het lange riemeinde naar beneden hing.

Schoenen

In de veertiende en vijftiende eeuw droegen mannen puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/laatmiddeleeuwse-schoenen-linhard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-punters-1200-1400.html

TIP: Om je outfit een authentieke uitstraling te geven, kan je ervoor kiezen om zelf je eigen accessoires en aanpassingen toe te voegen. Vaak versierde men hun hoeden met veren en broches. Men liet met sieraden niet alleen hun rijkdom zien, maar ook hun status: Zo droeg de adel signetringen om hun handtekening te kunnen zetten op belangrijke documenten. De accessoires die jij kiest helpen om je eigen verhaal te vertellen.

Harnas

Als harnas draagt Lorenzo een open helm, maliënkolder, borstplaat, schouder- en armpantser, pantserhandschoenen en beenpantser.

TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Klik hier om te lezen hoe je een harnas aantrekt.

Pantserriem (lendenier)

Vaak was een arming doublet of ander gambeson voorzien van punten om pantser voor het onderlichaam aan vast te hangen, maar dit was niet altijd het geval. Om beenstukken en maliënrokken vast te maken aan het lichaam werd daarom vaak een pantserriem gedragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-zwart.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-naturel.html

Maliënkolder

De haubergon, het maliënkolder met korte mouwen, kwam in de vijftiende eeuw steeds meer in gebruik vanwege ontwikkelingen in armharnas. Italiaanse ridders zouden nog tot het einde van de vijftiende eeuw volledige maliënkolders blijven dragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-malienkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html

TIP: Je kan je maliënkolder aanpassen op je eigen maat door ringen weg te halen, maar een simpele manier is door de mouwen met leren koordjes vast te knopen bij je elleboog.

Bisschopsmantel

Lorenzo draagt een bisschopsmantel om zijn nek en schouders onder het pantser te beschermen. Deze relatief goedkope vorm van maliën nekbescherming werd in heel Europa gebruikt tot in de zestiende eeuw.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-malienkraag-plat-42933032.html

Helm

Om zijn hoofd te beschermen gebruikt Lorenzo een open helm. Hiervoor draagt hij een bascinet, een design dat in zijn tijd al verouderd begon te worden. Hij hoopt binnenkort bij een Florentijnse harnassmid een Barbute of sallet voor zichzelf te laten maken om zijn fascinatie voor de oudheid ook in zijn wapenuitrusting te verwerken.

In de vroege vijftiende eeuw werden naast gesloten helmen vaak open helmen gedragen om de drager een beter gezichtsveld te geven en te helpen met het geven van bevelen. Dit werd vooral gedaan als de dreiging van de vijand niet heel dringend was. Het was vaak ook een kwestie van persoonlijke voorkeur of een ridder een open helm droeg of een met vizier. Lorenzo draagt een open bascinet omdat hij het belangrijk vind een goed gezichtsveld te hebben tijdens een gevecht.

Bascinet

https://www.celticwebmerchant.com/nl/bascinet-basis.html

In Italië waren naast de bascinet de sallet en barbute populaire vormen van open helm. De Barbute was gebaseerd op helmen uit de Griekse oudheid, een periode die hernieuwde interesse kreeg vanwege de opkomst van de Renaissance in de vroege vijftiende eeuw. Je kan zelf kiezen wat voor helm jij gebruikt in jouw samenstelling.

Hier zijn voorbeelden van andere open helmen uit deze tijdsperiode:

Borstplaat

Lorenzo draagt over zijn maliënkolder een borstplaat met faulds, articulerende platen die zijn heupen beschermen. Niet elke man-at-arms kon een volledig kuras betalen of vond deze nodig in gebruik. Vaak hadden infanteristen alleen een borstplaat omdat het gewicht bespaarde en rugbescherming minder belangrijk was tijdens het vechten in formatie.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/milanese-infanterieborstplaat.html

Arm- en schouderpantser

De armen en schouders van Fiore zijn beschermd door stukken plaatpantser die meebewegen met het lichaam. Omdat zijn armen een groot doelwit zijn, worden ze volledig beschermd met plaatpantser.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/armpantser-1390-1450-s18.html

De schouderplaten zijn simpel en robuust en zijn bedoeld om met een maliën kraag te worden gedragen om het sleutelbeen te beschermen. Lorenzo draagt aparte besagews, platen om zijn oksels te beschermen

https://www.celticwebmerchant.com/nl/pauldrons-1350-1425.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/rondels-set-van-twee.html

Pantserhandschoenen

De vroege vijftiende eeuw was een overgangsperiode van de traditionele zandloper handschoenen, naar handschoenen die waren voorzien van een grote plaat op de knokkels die de vingers beschermde. Later in de 15de eeuw zou deze constructie zich ontwikkelen tot pantserwanten. Lorenzo draagt hybride-handschoenen om zijn handen te beschermen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-toernooihandschoenen.html

Beenharnas

Lorenzo vindt het belangrijk om zijn benen volledig te beschermen. Daarom draagt hij naast een bovenbeenpantser ook scheenbescherming die het volledige onderbeen bedekt. Een harnas is altijd een compromis tussen bescherming en mobiliteit die neerkomt op persoonlijke voorkeur. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op wat jij zelf het fijnst / handigst vind. Hier gaan we dieper op in onder het kopje ‘het perfecte harnas’.

Deze stukken beenbescherming zijn gemaakt om op elkaar aan te sluiten en de volledige scheenbeschermers hebben een speciale riemlus om aan het bovenbeen harnas vast te maken.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-scheenbeschermers-8189149.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/avant-bovenbeenpantser.html

In de vijftiende eeuw werden ook pantser voor de voeten gedragen, bekend als sabatons. Dit maakte lange periodes lopen in harnas een stuk zwaarder, dus het werd vaak alleen door cavalerie gebruikt.Of je ervoor kiest om wel of geen sabatons te gebruiken in jouw uitrusting is een kwestie van persoonlijke voorkeur. Lorenzo vecht zelf veel te voet, dus hij gebruikt er geen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-sabatons.html

Wapens

Door harnasontwikkelingen werd het schild in de vijftiende eeuw niet meer gebruikt door ridders en men-at-arms. Ridders kozen er vaak voor om tweehandige zwaarden, knotsen, oorlogshamers te gebruiken als secundair wapen. Eenhandige zwaarden werden echter nog steeds gebruikt door zowel gewone soldaten als men-at-arms. Deze waren makkelijk te dragen en zouden in de loop van de vijftiende en zestiende eeuw betere handbescherming ontwikkelen, te zien in ‘sideswords’ (vroege rapieren) waardoor ze ook populairder werden als burgerwapen. Paalwapens bleven de belangrijkste wapens op het slagveld voor mensen die zowel te paard als te voet vochten.

Het is volledig aan jou de keus welk van deze wapens onderdeel uitmaakt van jouw vroeg vijftiende-eeuwse ridderuitrusting. Hier zijn een aantal voorbeelden:

Zwaard, eenhandig

https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-milanees-zwaard-1432-nchr.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/frans-middeleeuws-ridderzwaard-joinville.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuws-zwaard-metropolitan-museum-new-york.html

Zwaard, tweehandig

https://www.celticwebmerchant.com/nl/tweehandig-ridderzwaard-battle-ready-met-leren-sch.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/anderhalfhander-alessio-battle-ready-met-schede.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/italiaanse-anderhalfhander.html

Oorlogshamer

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-oorlogshamer-1430.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-oorlogshamer-1400.html

Paalwapens

https://www.celticwebmerchant.com/nl/paalbijl-rozenoorlog.html

zonder schacht

https://www.celticwebmerchant.com/nl/paalsikkel.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/sempach-hellebaard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/grote-middeleeuwse-speerpunt-ca-52-cm.html

schacht voor paalwapens

https://www.celticwebmerchant.com/nl/essenhouten-schacht.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/manauhouten-schacht.html

Dolk

Aan zijn riem draagt Lorenzo een rondel dolk die is ontwikkeld om in de gaten van plaatpantser te steken, mocht hij in een gevecht terechtkomen met een andere zwaar gepantserde tegenstander. In het dagelijks leven werd deze dolk ook gebruikt als een zelfverdedigingswapen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/rondel-1400-1450.html

Het perfecte harnas

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogs harnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.

Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.

Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.

Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.