Introductie
Het harnas van een ridder (of man-at-arms) heeft er in de loop van de middeleeuwen anders uitgezien. In deze blog geven we een kijkje op de uitrusting van een Franse ridder in de late veertiende eeuw om jou te helpen jouw eigen samenstelling te kiezen.
De tweede helft van de veertiende eeuw was een periode van conflict en grote verandering in wapens en militaire technologie. De Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland speelde een grote rol in deze ontwikkeling. Dit conflict over de opvolging van de Franse troon duurde van 1337 tot 1453 en had lange periodes van oorlog onderbroken door korte vrede, die beide landen nodig hadden om zichzelf op te bouwen na intense strijd.
Al vochten ridders en men-at-arms vooral te paard, werden ze in het Engelse leger van de veertiende eeuw steeds vaker ingezet als zware infanterie. Om de Franse cavalerie tegen te gaan vochten ze samen met Engelse boogschutters die waren uitgerust met de longbow, die met de Bodkin-pijlpunt maliënkolders kon doorboren. Paalwapens zoals de paalsikkel werden ontwikkeld om ruiters van hun paarden te trekken. Dit leidde ertoe dat plaatpantser verder ontwikkelde en steeds vaker in gebruik kwam om Franse zware cavalerie te beschermen. Het Franse leger gebruikte krachtige kruisbogen en de zware lans tegen de Engelse men-at-arms, waardoor ook deze zwaarder werden gepantserd. De oorlog zorgde hiermee voor een wapenwedloop tussen Engeland en Frankrijk, die een grote invloed had op de ontwikkeling van Europees plaatpantser in de late veertiende eeuw.
Harnasontwikkelingen
Door nieuwe militaire ontwikkelingen werd een transitie gemaakt van maliënkolders en coat of plates naar volledig plaatpantser. Het bekende Noord-Italiaanse Churburg-Harnas van rond het jaar 1360 is een goed voorbeeld van harnassen in deze periode van transitie.
Het vroege harnas was nog steeds bedoeld om met een volledig maliënkolder te worden gedragen. De borstplaat was klein en simpel en had geen ‘faulds’, beweegbare platen die de heupen beschermen, al was dit onderdeel van het harnas wel in ontwikkeling. De constructie van de borstplaat zelf kwam voort uit de coat of plates uit de vroege veertiende eeuw en bestond nog uit verschillende grote, vastgeklonken platen die op elkaar aansloten.
De armen, schouders en benen werden beschermd met stukken plaatpantser die met het lichaam meebewogen en harde bescherming boden over een maliënkolder heen. Pantserhandschoenen waren niet meer halfhandschoenen die werden gedragen over maliënwanten, maar bestonden nu volledig uit stalen plaat pantser in de vorm van de zandloper handschoen.
De bascinet was uitgegroeid van een simpele helm die in de vroege veertiende eeuw werd gedragen onder de ‘great helmet' naar een helm met vizier die op zichzelf kon worden gebruikt. De ontwikkeling van het vizier bood volledige bescherming voor het hoofd, maar was een stuk lichter en praktischer in gebruik dan de great helmet. Ridders en men-at-arms hoefden niet meer een zware helm op- of af te doen om te wisselen tussen zichtbaarheid en bescherming. Bascinet uit deze tijd booden zelf geen nekbescherming, maar werd vaak gedragen met een kraag van maliën, de zogeheten aventail.
Samenstelling Guilliaume
Het is de lente van 1360. Guillaume is een Franse ridder in de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Hij vecht op het slagveld als ridder te paard, maar houdt de wacht in de Franse stad Chartres voor de abt van Cluny.Hij brengt een groot gedeelte van zijn tijd door in de kathedraal van de stad om te voorkomen dat het nieuws van een nederlaag bij Parijs en een overgroot oprukkend Engels leger hem de hoop in de schoenen laat zinken. Zijn wapenuitrusting is altijd bij de hand en hij ziet een passerende hagelstorm als een slecht voorteken: het lijkt erop dat de Fransen de stad gaan verliezen. Diezelfde hagelstorm zou in de komende dagen echter leiden tot een jarenlange vrede tussen Engeland en Frankrijk.
NB: De samenstelling van Guillaume is gebaseerd op de uitrusting van een ridder uit het midden van de honderdjarige oorlog, maar vergelijkbare uitrustingen werden gebruikt in Italië, de Lage Landen en het Heilige Roomse Rijk.
Outfit
Als Guillaume niet zijn wapenuitrusting draagt, volgt hij de mode van de late veertiende eeuw. Hij draagt een lange wollen cotehardie, braies met beenlingen, puntschoenen en een bycocket als hoofddeksel. Als hij zich in een meer militaire setting bevindt maar niet zijn volledige uitrusting aan wil laten trekken door zijn schildknaap, draagt hij zijn gambeson. Aan zijn riem draagt hij een tas en een dolk.
Hoed en kapje
De Bycocket (ook wel bekend als het type hoed dat werd gedragen door Robin Hood) was een populair hoofddeksel in de veertiende en vijftiende eeuw. Deze werd zowel met of zonder kap gedragen door de horigheid, burgerij en de adel.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/robin-hoed-bruin.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/kapje-bertram-naturel.html
Cotehardie
In de veertiende eeuw waren lange, vloeiende gewaden in de mode. Guillaume draagt een blauwe wollen cotehardie over een licht ondershirt. Men droeg het liefst felle kleuren, in tegenstelling tot hoe deze periode vaak wordt afgebeeld. Als ze dit konden betalen was hun kleding rijkelijk versierd, maar ook zonder versiering was kleding in de middeleeuwen erg duur. Door een ondershirt te dragen werd deze minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde. https://www.celticwebmerchant.com/nl/hemd-ulrich-naturel.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/renaissance-tuniek-rafael-wol-blauw.html
Onderbroek met Beenlingen
In de veertiende en vijftiende eeuw werden over het algemeen beenlingen (chausses) gedragen. Deze werden vastgemaakt aan de onderbroek (braies) en onder lange gewaden gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/beenlingen-brandolf-bruin.html
Riem
Mensen van alle standen van de maatschappij hingen buidels en andere gebruiksvoorwerpen vast aan hun riem. Denk bij het samenstellen van je outfit na over wat jij belangrijk zou vinden om mee te nemen in je dagelijkse leven als ridder, zoals jouw bestek maar ook jouw zwaard.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ihc-riem-replica-1300-1500.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/tas-met-drie-compartimenten.html
Schoenen
In de veertiende en vijftiende eeuw droegen mannen puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laatmiddeleeuwse-schoenen-linhard.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-punters-1200-1400.html
TIP: Om je outfit een authentieke uitstraling te geven, kan je ervoor kiezen om zelf je eigen accessoires en aanpassingen toe te voegen. Vaak versierde men hun hoeden met veren en broches. Men liet met sieraden niet alleen hun rijkdom zien, maar ook hun status: Zo droeg de adel signetringen om hun handtekening te kunnen zetten op belangrijke documenten. Franse ridders in de late veertiende eeuw die deel uitmaakten van een ridderlijke orde droegen een speciale ketting om deze status aan te geven. De accessoires die jij kiest helpen om je eigen verhaal te vertellen.
Harnas
Het harnas dat Guillaume draagt bestaat uit verschillende lagen. Over zijn ondershirt draagt hij zijn gambeson en maliënkolder. Daarover draagt hij een japon in mi-parti kleuren en zijn plaatpantser. Klik hier om meer te lezen over wat je onder je harnas draagt.
TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Klik hier om te lezen hoe je een harnas aantrekt.
Gambeson
Veel kleding in deze periode werd ook in een half-om-half kleurenpatroon gedragen, ook wel bekend als Mi-parti. Dit is te zien in het gambeson dat Guillaume zowel los als onder zijn plaatpantser draagt. Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Het gambeson van deze periode was lang en dik om voldoende bescherming te bieden onder een maliënkolder en vroege harnassen. Een gambeson was echter geen comfortabel kledingstuk in de zomer, dus als Guillaume het kan laten draagt hij liever zijn cotehardie.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laat-14de-eeuwse-mi-parti-gambeson.html
Lendenier (pantserriem)
Vaak was een gambeson voorzien van punten om pantser voor het onderlichaam aan vast te hangen, maar dit was niet altijd het geval. Om beenstukken en maliënrokken vast te maken aan het lichaam werd daarom vaak een pantserriem gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-zwart.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-naturel.html
TIP: Check bij het uitkiezen van jouw bescherming wat aansluit op jouw harnas. Twijfel je erover? stuur ons dan gerust een bericht!
Hondensnuit bascinet
Op zijn hoofd draagt hij een hondensnuitbascinet met verstelbaar vizier, waardoor hij makkelijk kan wisselen tussen volledige gezichtsbescherming en een open helm voor het geven van bevelen en overzien van het slagveld. De puntvormige ‘neus’ en bovenkant van de helm helpen om wapens en pijlen af te ketsen. De bascinet werd meestal gedragen met een maliën ‘aventail’ die eraan vastzat om de nek te beschermen, maar Guillaume draagt in deze samenstelling een bisschopsmantel voor dezelfde functie.
Bascinet
https://www.celticwebmerchant.com/nl/churburgh-bascinet-2mm-battle-ready.html
Aventail
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienkraag-onbehandeld-platte-ringen-ronde-klink.html
Bisschopsmantel
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-malienkraag-plat-42933032.html
Borstplaat
De borstplaat die Guillaume draagt bestaat uit verschillende beweeglijke platen die op het lichaam aansluiten. Deze constructie komt voort uit de coat of plates uit de vroege veertiende eeuw.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/churburg-kuras-16-mm.html
Zandloper handschoenen
Om zijn handen en polsen te beschermen draagt hij zoutloper handschoenen met bescherming voor individuele vingers. Deze vorm van pantser handschoenen boden goede mobiliteit voor de polsen en vingers. In de loop van de vijftiende eeuw zouden ze voor een groot gedeelte worden vervangen door vroege pantser wanten, al hadden sommige ridders ook een voorkeur voor de behendigheid van individueel gepantserde vingers.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zandloper-handschoenen-1350-1410.html
Arm en schouder pantser
De armen en schouders van Guillaume zijn beschermd door stukken plaatpantser die meebewegen met het lichaam. Omdat de onderarmen een groot doelwit zijn, worden ze volledig beschermd met plaatpantser. Plaatpantser is echter nog niet ver genoeg ontwikkeld om de bovenarmen volledig te beschermen, waardoor deze alleen de buitenkant van de arm bedekken. De schouderplaten zijn simpel en robuust en zijn bedoeld om onder een maliën kraag te worden gedragen om het sleutelbeen te beschermen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pauldrons-1350-1425.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/churburg-armpantser-16-mm.html
Beenpantser
De bovenbenen van Guilliaume zijn beschermd met plaatpantser, maar hij heeft zijn onderbenen onbeschermd gelaten. Dit komt doordat hij voorkeur geeft aan meer aan bewegelijkheid als hij een harnas draagt. Het is aan jou om de keuze om vergelijkbare beslissingen te maken tussen bescherming en mobiliteit, waar we dieper op zullen ingaan onder het kopje ‘het perfecte harnas’
https://www.celticwebmerchant.com/nl/volledig-beenpantser.html
Wapenrok
In veel kunst uit deze periode is terug te zien dat over het harnas nog een gewatteerde wapenrok, de zogenaamde ‘jupon’ werd gedragen. Dit werd gedaan om de heraldiek van de drager weer te geven en het harnas te beschermen tegen de elementen. Er zijn echter ook enkele afbeeldingen uit deze periode waarin te zien is dat de jupon over het maliën, maar onder het harnas werd gedragen. Hier is onder historici nog veel discussie over. In deze samenstelling hebben we ervoor gekozen om dit type samenstelling weer te geven met een extra groot gambeson.
Het is aan jou de keuze of je een vergelijkbare wapenrok over of onder je plaatpantser draagt, of deze juist helemaal weglaat. Dit is een kwestie van jaar, regionale verschillen en persoonlijke voorkeur. In Frankrijk en Bourgondië werd de jupon over het algemeen wijd gedragen over het gehele maliënkolder (en vaak ook het harnas), in Engeland en Italië alleen over de borstplaat. Na het jaar 1400 zouden de Fransen en Bourgondiërs dit Engels-Italiaanse model langzaam overnemen. In de loop van de vroege vijftiende eeuw zou deze gewoonte van het dragen van stof over plaatpantser verdwijnen en kwam zogeheten ‘white armour’ in de mode.
Wapens
Guilliaume heeft een eenhandig zwaard en een schild met de heraldiek van zijn familie. Te paard zou hij ook nog een lans hebben gebruikt. Het schild is in de vroege veertiende eeuw ontwikkeld om zowel op een paard als te voet te kunnen worden gebruikt. Omdat de benen beschermd zijn door plaatpantser kan Guillaume's schild compacter en behendbaarder worden gemaakt dan het grote vliegerschild van de eeuwen hiervoor.
Door verdere ontwikkelingen in plaatpantser zou het schild in de loop van de late veertiende eeuw dan ook volledig in onbruik raken onder ridders en men-at-arms. Veel ridders kozen ervoor om met tweehandige zwaarden, bijlen, strijdhamers of paalwapens te vechten. Het is volledig aan jou de keus welk van deze wapens onderdeel uitmaakt van jouw laat-veertiende-eeuwse ridderuitrusting. Hier zijn een aantal voorbeelden die bij deze samenstelling passen:
Zwaard en schild
https://www.celticwebmerchant.com/nl/frans-middeleeuws-ridderzwaard-joinville.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/deepeeka-wit-vliegerschild.html
Zwaard, tweehandig
https://www.celticwebmerchant.com/nl/anderhalfhander-battle-ready-getemperd.html
Paalwapens
https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-venetiaanse-paalbijl-1530-nchr.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vroege-glevekop-1350-1400.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/lucernehamer-handgesmeed.html
Dolk
Aan zijn riem draagt hij een rondel dolk die is ontwikkeld om in de gaten van plaatpantser te steken, mocht hij in een gevecht terechtkomen met een andere zwaar gepantserde tegenstander. In het dagelijks leven werd deze dolk ook gebruikt als een zelfverdedigingswapen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/14de-eeuwse-ronddolk.html
Het perfecte harnas
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogsharnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.
Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.
Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.
Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.