Blog & lookbook - Harnas Churburg S18 stijl, 1380-1430

Introductie

Het harnas van een ridder (of man-at-arms) heeft er in de loop van de middeleeuwen anders uitgezien. In deze blog geven we een kijkje op de uitrusting van een Noord-Italiaanse man-at-arms in de vroege vijftiende eeuw om jou te helpen jouw eigen samenstelling te kiezen.

In de loop van de veertiende en vijftiende eeuw was er een opkomst van huurlingenlegers in middeleeuws Europa. Huurlingen waren beter getraind en uitgerust, konden het hele jaar door vechten en konden betere uitrusting veroorloven dan traditionele legers die bestonden uit tijdelijke, horige soldaten. Ze waren wel een stuk duurder en plunderden vaak het land waar ze zich bevonden. Langdurige conflicten zoals de honderdjarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk werden voor een groot deel gevochten door prijzige huurlingenlegers, die vaak een groot gedeelte van de zware infanterie en men-at-arms op het slagveld opmaakten.

Deze nieuwe vorm van oorlogsvoering zorgde voor hoge kosten die alleen door enkelen konden worden betaald. In Italië leidde dit tot de opkomst van nieuwe stadstaten en republieken die rijk genoeg waren om huurlingenlegers in te huren. De opkomst van grote rivalen als Venetië en Genua had in de late veertiende eeuw gezorgd voor een soort koude oorlog tussen twee grote allianties in Noord-Italië. Deze zou uitbarsten tot een hete oorlog in 1423, in de vorm van de Lombardische Oorlogen tussen de Republiek van Venetië en het Hertogdom van Milaan. Deze oorlogen zouden Noord-Italië opdelen in een aantal grote machtsblokken, die voortkwamen uit de lappendeken van individuele stadstaten die hiervoor waren opgedoken. De wapenwedloop tussen de allianties die meevochten zou leiden tot de ontwikkeling van het karakteristieke ‘Milanese’ plaatpantser.

Harnas Ontwikkelingen

In de overgang naar de vijftiende eeuw begon plaatpantser zich meer te ontwikkelen. Het kon nu langzamerhand ook op zichzelf, zonder volledig maliënkolder worden gedragen. Een goed voorbeeld van de ontwikkeling van het harnas in deze periode is het S18-harnas uit het kasteel van Churburg in Noord-Italië.

De zwakke plekken in harnassen werden steeds vaker beschermd met articulerend plaatpantser. Schouderplaten kregen nu ook bijvoorbeeld ‘besagews’, ronde platen om de oksels te beschermen. In Noord-Italië kwam langzaam ‘white armour’ in de mode, een stijl waarbij het harnas niet meer met stof werd bedekt. Deze manier van harnasconstructie zou later aanslaan in Frankrijk, Engeland en het Heilige Roomse Rijk .

De borstplaat was uitgegroeid tot een kuras met een borst- en rugplaat. Beweegbare platen (faulds) beschermden de onderbuik en heupen. De bascinet was uitgegroeid tot een helm met geïntegreerde nekbescherming, maar begon ook te worden vervangen door vroege ‘armets’, helmen met een ingewikkelde uitklapbare constructie die nauwer aansloten op het hoofd. Pantserhandschoenen ontwikkelden zich tot een vorm die nog steeds individuele vingerbescherming bood, maar was bedekt met een grote stalen plaat die over de knokkels hing.

Samenstelling Fiore

Het jaar is 1423 en Fiore is een rijke Noord-Italiaanse huurling. Hij voert als man-at-arms onder de Doge van Venetië mee in de oorlog tussen zijn stad en Milaan. Zijn wapenuitrusting en kleding zijn betaald met zijn soldij en hij laat ook op straat graag zijn krijgshaftige karakter zien. Fiore is in zijn carrière als man-at-arms vooral uit op geld, maar voelt enige sympathie voor zijn stad. Dit is echter niet genoeg om zijn rijke salaris als huurling voor op te geven.

NB: Deze samenstelling is gebaseerd op het eerder genoemde S18-harnas uit de periode 1380-1420 in het kasteel Churburg in Noord-Italië. Vergelijkbare harnassen werden gedragen door de Franse, Bourgondische en Engelse ridders in de honderdjarige oorlog, al begonnen in deze periode duidelijke regionale stijlen te ontwikkelen.

Outfit

Als Fiore niet zijn wapenuitrusting draagt, volgt hij de mode van de vroege vijftiende eeuw. Hij draagt een surcoat of zijn arming doublet, braies met beenlingen, puntschoenen en een bycocket als hoofddeksel. Aan zijn riem draagt hij een tas en een dolk. Ook draagt hij een simpele boerenring die hij heeft gevonden op het slagveld als geluksbrenger.

Hoed en kapje

De Bycocket (ook wel bekend als het type hoed dat werd gedragen door Robin Hood) was een populair hoofddeksel in de veertiende en vijftiende eeuw. Deze werd zowel met of zonder kap gedragen door de horigheid, burgerij en de adel.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/robin-hoed-bruin.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/kapje-bertram-naturel.html

Surcot

Voor speciale gelegenheden draagt Fiore een surcot in de heraldische kleuren van zijn familie. Dit kledingstuk kwam voort uit de tabard die ridders in vorige eeuwen over hun wapenuitrusting droegen om elkaar te herkennen op het slagveld, maar werd in de veertiende en vroege vijftiende eeuw ook op zichzelf gedragen.

Veel kleding in deze periode werd ook in een half-om-half kleurenpatroon gedragen, ook wel bekend als Mi-parti. Dit model surcoat kan is beschikbaar in verschillende helften, waardoor je zelf kleuren kan mixen en matchen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/search/Surcot+Aleran/

Ondershirt

Men droeg het liefst felle kleuren, in tegenstelling tot hoe deze periode vaak wordt afgebeeld. Als ze dit konden betalen was hun kleding rijkelijk versierd, maar ook zonder versiering was kleding in de middeleeuwen erg duur. Door een ondershirt te dragen werd deze minder snel vies van het lichaam en hoefde de bovenlaag minder vaak te worden gewassen waardoor deze ook minder snel verkleurde.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/hemd-ulrich-naturel.html

Arming Doublet

In de vijftiende eeuw ging de mode over van lange, vloeiende gewaden naar korte, nauwsluitende kleding. Mannen begonnen doublets te dragen, die rond de heupen eindigden en nadruk legden op de borst en taille. Volledige broeken begonnen hierdoor ook steeds meer in de mode te raken.

Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Door ontwikkelingen van harnas werden dikke gambesons overbodig voor ridders en begonnen ze een dunnere, lichtere gewatteerde variant te dragen die ook aansloten bij de mode van de dag, de zogeheten arming doublet. Aan deze nauwsluitende variant van het gambeson konden harnasdelen worden vastgemaakt die goed aansloten op het lichaam.

In Italië werd de arming doublet zelfs als gewoon kledingstuk gedragen door burgers en niet-militaire adel om een krijgshaftige uitstraling te geven, vergelijkbaar met het dragen van combat boots of kleding met camouflageprint in ons heden. Fiore straalt dit graag uit en draagt zijn arming doublet ook in het alledaagse leven.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15th-century-black-arming-doublet-canvas-cotton.html

Onderbroek met Beenlingen

In de veertiende en vroege vijftiende eeuw werden over het algemeen beenlingen (chausses) gedragen. Deze lange kousen werden vastgemaakt aan de onderbroek (braies) en meestal onder lange gewaden gedragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-chausses-met-veters-rood.html

In deze periode was er ook langzaam een overgang naar de volledige broek. Het is een persoonlijke keuze om chausses of een broek te dragen, maar later in de vijftiende eeuw zou men alleen nog broeken dragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/mi-parti-broek-gustav-zwart-rood.html

TIP: Beenlingen en vijftiende-eeuwse broeken horen strak aan te sluiten op het lichaam. In de veertiende tot zestiende eeuw knoopte men vaak een veter of leren koordje onder de knie om hun broek en beenlingen strak te trekken en beter op de benen te laten aansluiten. Dit is een kwestie van persoonlijke voorkeur, maar hiermee voeg je makkelijk historisch detail toe aan je outfit.

Riem

Mensen uit alle standen van de maatschappij hingen buidels en andere gebruiksvoorwerpen vast aan hun riem. Denk bij het samenstellen van je outfit na over wat jij belangrijk zou vinden om mee te nemen in je dagelijkse leven als ridder, zoals jouw bestek maar ook jouw zwaard.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ihc-riem-replica-1300-1500.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/tas-met-drie-compartimenten.html

TIP: Middeleeuwse riemen waren extra lang, vaak als een statussymbool om te laten zien hoeveel leer de drager ‘extra’ kon betalen. Om dit soort riemen comfortabel te dragen legde men een kleine lus bij de gesp die ervoor zorgde dat het lange riemeinde naar beneden hing.

Schoenen

In de veertiende en vijftiende eeuw droegen mannen puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/laatmiddeleeuwse-schoenen-linhard.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-punters-1200-1400.html

TIP: Om je outfit een authentieke uitstraling te geven, kan je ervoor kiezen om zelf je eigen accessoires en aanpassingen toe te voegen. Vaak versierde men hun hoeden met veren en broches. Men liet met sieraden niet alleen hun rijkdom zien, maar ook hun status: Zo droeg de adel signetringen om hun handtekening te kunnen zetten op belangrijke documenten. De accessoires die jij kiest helpen om je eigen verhaal te vertellen.

Harnas

Het harnas van Fiore bestaat uit een kuras, een hondensnuitbascinet, armpantser, schouderpantser met geïntegreerde okselbescherming, zandloper handschoenen en volledige beenbescherming. Hij draagt onder zijn harnas een bisschopsmantel, maar geen maliënkolder omdat hij hier de voorkeur aan geeft. Vanwege de ontwikkeling van plaatpantser in zijn tijd kan hij het veroorloven deze keuze te maken. Zijn harnas onderdelen maakt hij vast aan zijn arming jacket of arming doublet. Deze 15de eeuwse uitvinding verving de gambeson. Arming doublets kunnen gewatteerd zijn, maar dat is niet noodzakelijk. Deze doublet is wel gewatteerd.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html

TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Klik hier om te lezen hoe je een harnas aantrekt.

Maliënkolder

Al draagt Fiore zelf geen maliënkolder, werd dit in deze tijd door veel ridders nog wel gedaan. De haubergon, het maliënkolder met korte mouwen, kwam steeds meer in gebruik vanwege ontwikkelingen in arm harnas. Italiaanse ridders zouden nog tot het einde van de vijftiende eeuw volledige maliënkolders blijven gebruiken, terwijl in het Heilige Roomse Rijk het maliënkolder werd opgesplitst in voiders en maliënrokken om gewicht te besparen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-malienkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html

Bisschopsmantel

Fiore draagt een bisschopsmantel om zijn nek en schouders onder het pantser te beschermen. Deze relatief goedkope vorm van maliën nekbescherming werd in heel Europa gebruikt tot in de zestiende eeuw.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ulfberth-bisschopsmantel-malienkraag-plat-42933032.html

TIP: Check bij het uitkiezen van jouw bescherming wat aansluit op jouw harnas. Twijfel je erover? stuur ons dan gerust een bericht!

Kuras

Het kuras dat Fiore draagt beschermt zijn torso van zowel voor als achter. In tegenstelling tot eerdere borstplaten zoals die van het Churburg harnas zijn de onderbuik en heupen beschermd met articulerende stalen platen. Deze kunnen ook worden losgemaakt van het kuras.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/churburgkuras-s18.html

Arm en schouderpantser

De armen en schouders van Fiore zijn beschermd door stukken plaatpantser die meebewegen met het lichaam. Omdat zijn armen een groot doelwit zijn, worden ze volledig beschermd met plaatpantser.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/armpantser-1390-1450-s18.html

Hij draagt schouderstukken die aansluiten op het armpantser en borstplaat en ook het sleutelbeen beschermen. Ze hebben herkenbare geïntegreerde ‘besagews’ (okselbeschermers) die zijn oksels beschermen, omdat de veelbewegende plekken van het lichaam de vaak zwakke punten zijn van het harnas.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/pauldrons-s18-1400-1450.html

De schouderstukken die Fiore draagt zijn gebaseerd op die van het S18-harnas, maar dit zijn niet de originelen van toen de rest van het harnas werd gemaakt tussen 1380 en 1410. De schouderstukken zijn later gemaakt, waarschijnlijk 1420-1430. Als je een samenstelling wilt van rond het jaar 1400 raden wij aan om simpele laat-veertiende tot vroeg vijftiende-eeuwse schouderstukken te dragen, die onder andere deel uitmaken van het Churburg harnas uit 1360. Het is een persoonlijke overweging welke van de twee schouderstukken het beste past bij jouw harnas.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/pauldrons-1480-met-rondel.html

Beenharnas

Fiore vindt het belangrijk om zijn benen volledig te beschermen. Daarom draagt hij naast een bovenbeenpantser scheenbescherming die het volledige onderbeen beschermt. Een harnas is altijd een compromis tussen bescherming en mobiliteit die neerkomt op persoonlijke voorkeur. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op wat jij zelf het fijnst / handigst vind. Hier gaan we dieper op in onder het kopje ‘het perfecte harnas’.

Deze stukken beenbescherming zijn gemaakt om op elkaar aan te sluiten en de volledige scheenbeschermers hebben een speciale riemlus om aan het bovenbeen harnas vast te maken.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/avant-bovenbeenpantser.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-scheenbeschermers-8189149.html

In de vijftiende eeuw werden ook pantser voor de voeten gedragen, bekend als sabatons. Dit maakte lange periodes lopen in harnas een stuk zwaarder, dus het werd vaak alleen door cavalerie gebruikt.Of je ervoor kiest om wel of geen sabatons aan te doen is een kwestie van persoonlijke voorkeur.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-sabatons.html

Helm

In de overgang naar de vijftiende eeuw experimenteerde men al met het maken van de armet, een helm met ingewikkelde constructie om nauw aan te kunnen sluiten op het hoofd. Buiten deze experimenten werd grotendeels de bascinet nog gebruikt. Tijdens de Slag bij Azincourt in 1415 zouden de armste ridders nog een Churburg-type bascinet hebben gedragen, de wat rijkere een platte, hondensnuit- of great-bascinet. De allerrijkste adel zou een vroeg type armet hebben gehad. We stellen daarom verschillende opties voor om bij dit type harnas te dragen.

Hondensnuit bascinet

Deze karakteristieke helm is een doorontwikkeling van de hondensnuitbascinet die deel uitmaakt van het Churburg harnas uit 1360. Zowel de helm als de snuit zijn puntiger gemaakt, allemaal bedoeld om slagen te geleiden. Er zijn veel ademgaten die ook een beter gezichtsveld geven. De ooggaten zijn voorzien van tralies, zodat je er geen dolken in kunt steken. Ook is deze vroeg vijftiende-eeuwse bascinet in tegenstelling tot zijn voorgangers voorzien van inbegrepen nekbescherming, waardoor een maliën aventail niet perse nodig is.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/hondensnuitbascinet-1420.html

Platte bascinet

De andere bascinet die we in deze shoot hebben gebruikt heeft een wat platter vizier. Het lijkt een klapp vizier bascinet (die vanaf ca. 1360 werden gedragen) maar heeft in tegenstelling daartoe zijn scharnierpunten aan de zijkanten van de helm. Deze helm is speciaal gemaakt met het oog op full-contact vechten. Hij is gemaakt van 2,5 mm dik staal en hij is extra groot, zodat er een dikke laag padding in kan worden toegevoegd.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/bascinet-i-25-mm.html

Grote bascinet

Een laatste alternatief is misschien wel één van de meest karakteristieke typen grote bascinets. Deze bascinet is de voorloper van de armet en werd rond 1430 door heel Europa gebruikt. Het was vooral bedoeld om te voet mee te vechten of maar werd ook tijdens toernooien gebruikt.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/marshal-historical-bascinet-1400-1450.html

Zandloper of vroeg 15de eeuwse handschoenen

Dit type zandloper handschoenen waren erg populair in de tweede helft van de veertiende eeuw en bleven in gebruik in het eerste kwart van de vijftiende eeuw. Het voordeel van deze handschoenen was de mobiliteit. Individuele vingerbescherming biedt echter van nature minder bescherming dan een constructie waarbij de vingers worden beschermd door een soort gepantserde want, waardoor latere pantserhandschoenen vaak individuele vingers niet kunnen bewegen.

De vroege vijftiende eeuw was een overgangsperiode van de traditionele zandloper handschoenen, naar handschoenen die waren voorzien van een grote plaat op de knokkels die de vingers beschermde. Later in de 15de eeuw zou dit zich ontwikkelen tot pantser wanten. In deze samenstelling kunnen beide type handschoenen worden gedragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/zandloper-handschoenen-1350-1410.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-toernooihandschoenen.html

Wapens

Te paard zou Fiore een lans hebben gebruikt, maar ridders droegen altijd een extra wapen om te gebruiken als deze brak of om te voet te vechten. Door harnasontwikkelingen werd het schild in de vijftiende eeuw niet meer gebruikt door ridders en men-at-arms. Ridders kozen ervoor om tweehandige zwaarden, knotsen, oorlogshamers of paalwapens te gebruiken. Het is volledig aan jou de keus welk van deze wapens onderdeel uitmaakt van jouw vroeg vijftiende-eeuwse ridderuitrusting. Hier zijn een aantal voorbeelden:

Dolk

Aan zijn riem draagt Fiore een rondel dolk die is ontwikkeld om in de gaten van plaatpantser te steken, mocht hij in een gevecht terechtkomen met een andere zwaar gepantserde tegenstander. In het dagelijks leven werd deze dolk ook gebruikt als een zelfverdedigingswapen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/rondel-1400-1450.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/14de-eeuwse-ronddolk.html

Het perfecte harnas

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogsharnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.

Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.

Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.

Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.