Blog & lookbook - Harnas Avant stijl (1420-1460)

Introductie

Het harnas van een ridder (of man-at-arms) heeft er in de loop van de middeleeuwen anders uitgezien. In deze blog geven we een kijkje op de uitrusting van een Italiaanse man-at-arms in het midden van de vijftiende eeuw om jou te helpen jouw eigen samenstelling te kiezen.

De Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk zou door blijven gaan tot 1453. Periodes van oorlog werden onderbroken door korte vrede, die beide landen nodig hadden om zichzelf op te bouwen na intensief vechten. In Italië broeide ook een serie langdurige conflicten op. De opkomst van grote rivalen als Venetië en Genua had in de late veertiende eeuw gezorgd voor een soort koude oorlog tussen twee grote allianties in Noord-Italië. Deze zou uitbarsten tot een hete oorlog in 1423, in de vorm van de Lombardische Oorlogen tussen de Republiek van Venetië en het Hertogdom van Milaan. Deze oorlogen zouden Noord-Italië opdelen in een aantal grote machtsblokken, die voortkwamen uit de lappendeken van individuele stadstaten van de eeuwen hiervoor. De wapenwedloop tussen de allianties die meevochten zorgde voor de ontwikkeling van het karakteristieke ‘Milanese’ plaatpantser.

Harnasontwikkelingen

In de loop van de vijftiende eeuw ontstonden duidelijke regionale verschillen in de vormen van plaatpantser. De Noord-Italiaanse (Milanese) stijl die nadruk legde op grote, ronde vormen is terug te zien in het Avant-Harnas uit het kasteel van Churburg in Noord-Italië.

De bascinet was in het midden van de vijftiende eeuw in Frankrijk, Italië en Engeland overgenomen door de armet. Deze helm had een ingewikkelde uitklapbare constructie om beter aan te sluiten op het hoofd. De vroege armet had een bevor die over de helm heen werd vastgemaakt om de nek extra bescherming te bieden. De armet bleef nog steeds exclusief beschikbaar voor de aristocratie, maar de sallet, een andere helm die de bascinet had overgenomen, werd door zowel gewone soldaten als ridders gedragen. In het Heilige Roomse Rijk werd haast uitsluitend de sallet gebruikt als onderdeel van de gotische stijl.

Het armpantser maakte in deze periode grote ontwikkelingen door. Schouderpantser werd robuuster om de sleutelbenen te beschermen, in de Milanese stijl waren schouderplaten ook vaak asymmetrisch. De elleboog werd bedekt met een plaat die deze volledig bedekte, maar nog steeds genoeg bewegingsvrijheid gaf. Pantserhandschoenen ontwikkelden zich tot de vorm van een soort want waarin de vingers niet individueel konden bewegen, maar vaak werd nog steeds een hybride-vorm met individuele vingerbescherming gebruikt

Samenstelling Giorgio

Het jaar is 1440. De Milanese ridder Giorgio vecht mee in de Lombardische oorlogen onder de huurling-generaal Niccolò Piccinino. Het leger is onderweg naar het Toscaanse stadje Anghiari, waar een Venetiaans-Florentijns bondgenootschap het Milanese leger opwacht. Giorgio is het niet eens met de slechte discipline van de huurlingen die met hem mee marcheren: ze lijken volgens hem meer uit te kijken naar hun salaris dan een overwinning, wat hij ziet als een voorbeeld van de treurige staat van militaire troepen in zijn tijd.

Outfit

Als Giorgio niet zijn wapenuitrusting draagt, volgt hij de mode van de vroege vijftiende eeuw. Hij draagt zijn arming doublet, een mi-parti broek, puntschoenen en een kaproen als hoofddeksel. Aan zijn riem draagt hij een tas en zijn zwaard, een symbool van zijn militaire status dat hij graag op de straten van Milaan laat zien. Hij wil met zijn outfit een krijgerlijk karakter uitstralen, ook zonder harnas.

Kaproen

De kaproen was een middeleeuws kledingstuk dat oorspronkelijk was bedoeld als kap om het hoofd te beschermen tegen regen en kou. In de veertiende eeuw kwam het onder de adel en burgerij in de mode om de kaproen te dragen als een soort tulband door deze binnenstebuiten te keren.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/kaproen-rogier-van-der-weyden-wol-bordeaux.html

Arming Doublet

In de vijftiende eeuw ging de mode over van lange, vloeiende gewaden naar korte, nauwsluitende kleding. Mannen begonnen doublets te dragen, die rond de heupen eindigden en nadruk legden op de borst en taille. Volledige broeken begonnen hierdoor ook steeds meer in de mode te raken.

Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Door ontwikkelingen van harnas werden dikke gambesons overbodig voor ridders en begonnen ze een dunnere, lichtere gewatteerde variant te dragen die ook aansloten bij de mode van de dag, de zogeheten arming doublet. Aan deze nauwsluitende variant van het gambeson konden harnas onderdelen worden vastgemaakt die goed aansloten op het lichaam.

In Italië werd de arming doublet zelfs als gewoon kledingstuk gedragen door burgers en niet-militaire adel om een krijgerachtige uitstraling te geven, vergelijkbaar met het dragen van combat boots of kleding met camouflageprint in ons heden. Giorgio straalt dit graag uit en draagt zijn arming doublet ook in het alledaagse leven.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15th-century-black-arming-doublet-canvas-cotton.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet.html

Broek

In de vijftiende eeuw was er langzaam een overgang van het dragen van beenlingen naar de volledige broek. Giorgio draagt een mi-parti broek met klep. Daaronder draagt hij zijn braies, een middeleeuwse onderbroek.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/mi-parti-broek-gustav-zwart-rood.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/braies-philippe-naturel.html

Beenlingen waren lange kousen, die werden vastgemaakt aan de onderbroek en meestal onder lange gewaden werden gedragen. Het is een persoonlijke keuze om chausses of een broek te dragen, maar beenlingen waren in deze periode al sterk uit de mode gevallen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-chausses-met-veters-rood.html

Riem

Mensen uit alle standen van de maatschappij hingen buidels en andere gebruiksvoorwerpen vast aan hun riem. Denk bij het samenstellen van je outfit na over wat jij belangrijk zou vinden om mee te nemen in je dagelijkse leven als ridder, zoals jouw bestek maar ook jouw zwaard.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/ihc-riem-replica-1300-1500.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/grote-nierbeurs-1400-1500.html

TIP: Middeleeuwse riemen waren extra lang, vaak als een statussymbool om te laten zien hoeveel leer de drager ‘extra’ kon betalen. Om dit soort riemen comfortabel te dragen legde men een kleine lus bij de gesp die ervoor zorgde dat het lange riemeinde naar beneden hing.

Schoenen

In de veertiende en vijftiende eeuw droegen mannen puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-punters-1200-1400.html

Maliënkolder

Al draagt Giorgio zelf geen maliënkolder, werd dit in deze tijd door veel ridders wel gedaan. De haubergon, het maliënkolder met korte mouwen, kwam in de vijftiende eeuw steeds meer in gebruik vanwege ontwikkelingen in armharnas. Italiaanse ridders zouden nog tot het einde van de vijftiende eeuw volledige maliënkolders blijven gebruiken, terwijl in het Heilige Roomse Rijk het maliënkolder werd opgesplitst in voiders en maliënrokken om gewicht te besparen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-malienkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html

TIP: Je kan je maliënkolder aanpassen op je eigen maat door ringen weg te halen, maar een simpele manier is door de mouwen met leren koordjes vast te knopen bij je elleboog.

Harnas

Het harnas van Giorgio bestaat uit een kuras, armet, arm-en schouderstukken, pantserwanten en een volledig beenharnas.

TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Klik hier om te lezen hoe je een harnas aantrekt.

Kuras

Giorgio draagt een kuras dat zijn gehele torso beschermt. In tegenstelling tot eerdere borstplaten zoals die van het Churburg harnas zijn de onderbuik en heupen beschermd met articulerende stalen platen. Deze kunnen ook worden losgemaakt van het kuras.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/churburgkuras-s18.html

Armet of open helm

Giorgio draagt een gesloten helm, in deze periode bekend als de armet. De helm heeft een uitklapbare constructie, die nauw aansluit op het hoofd als deze met behulp van een schildknaap wordt gesloten.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gesloten-helm-avant-harnas.html

In deze tijd werden ook vaak open helmen gedragen om de drager een beter gezichtsveld te geven en te helpen met het geven van bevelen. Dit werd vooral gedaan als de dreiging van de vijand niet heel dringend was. Het was vaak ook een kwestie van persoonlijke voorkeur of een ridder een open helm droeg of een met vizier. In Italië waren op dit moment de Sallet en Barbute populaire vormen van open helm. De Barbute was gebaseerd op helmen uit de Griekse oudheid, een periode die hernieuwde interesse kreeg vanwege de opkomst van de Renaissance in de vroege vijftiende eeuw. Je kan zelf kiezen wat voor helm jij gebruikt in jouw samenstelling. Hier zijn voorbeelden voor open helmen uit deze tijdsperiode:

Barbute

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-italiaanse-barbute.html

Sallet

https://www.celticwebmerchant.com/nl/open-sallet-agincourt.html

Pantserhandschoenen

Giorgio gebruikt nieuw ontwikkelde pantserwanten om zijn handen te beschermen. Hieronder draagt hij losse leren handschoenen. Andere ridders in deze periode bleven een voorkeur hebben aan pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming. Het is aan jou de keuze welke van deze vormen van pantserhandschoen je gebruikt in jouw samenstelling.

Pantserwanten met leren handschoen

https://www.celticwebmerchant.com/nl/milanese-pantserwanten-1440-nchr.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/gevoerde-zwaardvecht-handschoenen.html

Pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-toernooihandschoenen.html

Arm- en Schouderpantser

Giorgio draagt grote schouderplaten en een nauwsluitend armpantser. De schouderplaten beschermen ook zijn sleutelbeen en zijn groot genoeg dat hij geen besagews nodig heeft om zijn oksels te beschermen. De armstukken hebben een grote plaat om de elleboog volledig te beschermen en bewegingsvrijheid te bieden. Beiden zitten vastgemaakt aan zijn arming doublet met veters.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/avant-armstukken.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-pauldrons-1460-1500.html

Beenpantser

Het beenpantser dat Giorgio draagt bestaat uit boven- en onderbeenbescherming. Het zit vastgemaakt aan zijn arming doublet aan de hand van veters met netselspietsen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/volledig-beenpantser.html

In de vijftiende eeuw werden ook pantser voor de voeten gedragen, bekend als sabatons. Dit maakte lange periodes lopen in harnas een stuk zwaarder, dus het werd vaak alleen door cavalerie gebruikt.Of je ervoor kiest om wel of geen sabatons aan te doen is een kwestie van persoonlijke voorkeur.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-sabatons.html

TIP: Check bij het uitkiezen van jouw bescherming of het aansluit op de lagen die je eronder draagt en de andere harnasonderdelen die jij kiest, zeker bij je armen en benen. Het zou jammer zijn als je een mooie samenstelling hebt uitgekozen voor je harnas, maar deze niet op elkaar of je maliënkolder aansluit. Twijfel je erover? Stuur ons dan gerust een bericht!

Pantserriem

Vaak was een arming doublet of ander gambeson voorzien van punten om pantser voor het onderlichaam aan vast te hangen, maar dit was niet altijd het geval. Om beenstukken en maliënrokken vast te maken aan het lichaam werd daarom vaak een pantserriem gedragen.

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-zwart.html

https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-naturel.html

Wapens

Door harnasontwikkelingen werd het schild in de vijftiende eeuw niet meer gebruikt door ridders en men-at-arms. Ridders kozen er vaak voor om tweehandige zwaarden, knotsen, oorlogshamers te gebruiken als secundair wapen. Eenhandige zwaarden werden echter nog steeds gebruikt door zowel gewone soldaten als men-at-arms. Deze waren makkelijk te dragen en zouden in de loop van de vijftiende en zestiende eeuw betere handbescherming ontwikkelen, te zien in ‘sideswords’ (vroege rapieren) waardoor ze ook populairder werden als burgerwapen. Paalwapens bleven de belangrijkste wapens op het slagveld voor mensen die zowel te paard als te voet vochten.

Het is volledig aan jou de keus welk van deze wapens onderdeel uitmaakt van jouw vroeg vijftiende-eeuwse ridderuitrusting. Hier zijn een aantal voorbeelden:

Het perfecte harnas

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogsharnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.

Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.

Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.

Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.