Introductie
Het harnas van een ridder (of man-at-arms) heeft er in de loop van de middeleeuwen anders uitgezien. In deze blog geven we een kijkje op de uitrusting van een Gotische ridder in de late vijftiende eeuw om jou te helpen jouw eigen samenstelling te kiezen.
De late middeleeuwen waren een periode van grote oorlogen in heel Europa: zo spande de honderdjarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk van 1337 tot 1453 en waren Italiaanse stadstaten constant met elkaar in conflict. Er werden ook oorlogen gevochten in de Lage Landen: zo waren de veertiende en vijftiende eeuw de Hoeksche en Kabeljauwsche twisten vol op gang. Deze serie aan burgeroorlogen tussen twee facties in het Hollandse bestuur was begonnen halverwege de veertiende eeuw, maar zou pas eindigen in 1490. De twee grote partijen, de Hoeken en Kabeljauwen waar het conflict naar is vernoemd, hadden bondgenoten buiten de Lage Landen die vaak in hun oorlogen werden meegesleurd. Zo waren de Kabeljauwen verbonden aan de Bourgondische en Oostenrijkse Habsburg-dynastie, maar de Hoeken aan de Franse Dauphin. Hierdoor was het oorlogsmaterieel dat werd gebruikt zeer divers en werden verschillende karakteristieke harnasstijlen gezien in deze serie van conflicten.
Harnas Ontwikkelingen
In de vijftiende eeuw ontstonden duidelijke regionale verschillen in de vormen van plaatpantser. In het Heilige Roomse rijk werd de Gotische stijl ontwikkeld, een stijl van geribd pantser met veel versieringen en puntige vormen. Deze stijl was sterk geïnspireerd door Bourgondische mode, die zeer populair was in Centraal- en West-Europa.
Het harnas in de late vijftiende eeuw bedekte het hele lichaam, met enkele punten die nog moesten worden beschermd met maliën. Gotische harnassen waren zeer strak aangesloten op het lichaam, waardoor de drager veel bewegingsvrijheid had. Harnassen in deze stijl waren een stuk minder zwaar dan Milanese (Italiaanse) harnassen, die vaak bestonden uit grote ronde vormen en werden gedragen over een volledig maliënkolder, soms zelfs met extra maliën rok.
De sallet was de karakteristieke helm van de gotische stijl. In de vroege vijftiende eeuw was de helm ontwikkeld in Italië om de bascinet te vervangen en was al snel populair over heel Europa. De sallet werd gedragen door zowel ridders als gewone soldaten, in een vorm met of zonder vizier. Deze helm bedekte de rug, maar niet de kin en nek van voren. Daarom werd de Sallet in combinatie met een bevor gedragen om deze te beschermen. In de late vijftiende eeuw konden ridders ervoor kiezen om pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming of ‘pantserwanten’ te dragen. Dit kwam vaak neer op persoonlijke voorkeur.
Samenstelling Roderick
Het jaar is 1483. Roderick is een Hollandse ridder die meevecht in het beleg van Utrecht, dat deel uitmaakt van de late periode van de Hoeksche-Kabeljauwse twisten. Hij is loyaal aan de aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk, die later keizer zou worden. Als ridder heeft Roderick zelf geen grote mening over de facties van het conflict, maar ziet hij vechten als een heldhaftige afleiding van de constante politieke machtsstrijd waar hij zich tussen bevindt.
Kleding
Als hij geen wapenuitrusting aan heeft, draagt Roderick een zwart hemd, een mi-parti broek en een muts met daaronder enkellaarzen. In het geval dat hij bereid moet zijn om zijn harnas aan te trekken draagt hij zijn arming doublet.
Jas
In de late middeleeuwen werden korte kledingstukken die aansloten op het lichaam steeds populairder. Roderick draagt een lichte zwarte jas die qua vorm tussen een hemd en een doublet in zit.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/leonhardt-jas-zwart.html
Broek
In de late vijftiende eeuw werden door mannen broek gedragen en waren beenlingen (chausses) flink uit de mode geraakt. Roderick draagt een broek met klep. Daaronder draagt hij zijn braies, een middeleeuwse onderbroek. Veel kleding in deze periode werd ook in een half-om-half kleurenpatroon gedragen, ook wel bekend als Mi-parti. De broek die Roderick draagt heeft deze stijl.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/mi-parti-broek-gustav-zwart-rood.html
Braies
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderbroek-gisbert.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/braies-philippe-naturel.html
Hoed
Dit type hoed werd door de adel en rijke burgerij in de late middeleeuwen en vroege renaissance gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/renaissance-herenhoed-lorenz-zwart-grijs.html
Arming Doublet
In de vijftiende eeuw ging de mode over van lange, vloeiende gewaden naar korte, nauwsluitende kleding. Mannen begonnen doublets te dragen, die rond de heupen eindigden en nadruk legden op de borst en taille. Volledige broeken begonnen hierdoor ook steeds meer in de mode te raken.
Een gambeson biedt een laag gewatteerde bescherming onder maliën en plaatpantser, maar werd door arme soldaten op zichzelf gedragen. Door ontwikkelingen van harnas werden dikke gambesons overbodig voor ridders en begonnen ze een dunnere, lichtere gewatteerde variant te dragen die ook aansloten bij de mode van de dag, de zogeheten arming doublet. Aan deze nauwsluitende variant van het gambeson konden harnas onderdelen worden vastgemaakt die goed aansloten op het lichaam.
In Italië werd de arming doublet zelfs als gewoon kledingstuk gedragen door burgers en niet-militaire adel om een krijgerachtige uitstraling te geven, vergelijkbaar met het dragen van combat boots of kleding met camouflageprint in ons heden.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-acketon.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-doublet-rood.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15th-century-black-arming-doublet-canvas-cotton.html
Enkellaarzen
In de vijftiende eeuw droegen mannen puntige schoenen. In de loop van de tijd werd de modetrend om deze steeds langer en puntiger te maken. Op het slagveld volgde de vorm de functie en was de puntigheid van de schoenen een stuk meer bescheiden, zodat men er niet over kon struikelen tijdens een gevecht.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-enkellaarzen.html
Harnas
Roderick draagt een sallet met bevor, een maliënkolder, een borstplaat of kuras, armpantser met schouderplaten, beenpantser en pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming.
TIP: Ridders hadden in de hele middeleeuwen schildknapen of andere knechten die hen hielpen om hun harnas aan te doen: plaatpantser was er bijna nooit voor gemaakt om door alleen de drager zelf te worden aangetrokken. Wij raden je aan om iemand te vragen of ze je willen helpen met het passen, aankleden en afstellen van jouw harnas. Klik hier om te lezen hoe je een harnas aantrekt.
Maliënkolder
De haubergon, het maliënkolder met korte mouwen, kwam in de vijftiende eeuw steeds meer in gebruik vanwege ontwikkelingen in armharnas. Italiaanse ridders zouden nog tot het einde van de vijftiende eeuw volledige maliënkolders blijven gebruiken, terwijl in het Heilige Roomse Rijk het maliënkolder werd opgesplitst in voiders en maliën rokken om gewicht te besparen. Roderick draagt aan zijn arming doublet een set voiders en een maliën rok onder zijn kuras en een volledig maliënkolder als hij alleen een borstplaat draagt. Of je er zelf voor kiest om een haubergon te dragen of stukken maliën vast te maken op je arming doublet, ligt aan de rest van je samenstelling en de regio waar jij je harnas op baseert.
Voiders
https://www.celticwebmerchant.com/nl/flat-ring-chainmail-half-haubergeon-joined-sleeves.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/flat-ring-chainmail-paired-full-sleeves-riveted-an.html
Maliënrok
https://www.celticwebmerchant.com/nl/malienrok-gemixt-geklonken-ringen-6-mm.html
Haubergon (volledig maliënkolder met halflange mouwen)
https://www.celticwebmerchant.com/nl/halflange-malienkolder-gemixt-platte-ringen-wigvo.html
TIP: Je kan je maliënkolder aanpassen op je eigen maat door ringen weg te halen, maar een simpele manier is door de mouwen met leren koordjes vast te knopen bij je elleboog.
Borstplaat of kuras
Er zijn verschillende manieren om de borst te beschermen. Zo kan er worden gekozen om alleen de voorkant te beschermen met een borstplaat of een volledig kuras te dragen. Niet elke man-at-arms kon een volledig kuras betalen of vond deze nodig in gebruik. Vaak hadden infanteristen alleen een borstplaat omdat het gewicht bespaarde en rugbescherming minder belangrijk was tijdens het vechten in formatie. De cavalerie had voorkeur voor een kuras met rugplaat, maar deze was niet altijd nodig als ze te voet vochten.
Roderick kan ervoor kiezen om een borstplaat te dragen om zijn torso te beschermen. Deze is gemaakt in de gotische stijl en bedoeld om aan te sluiten op een bevor of gorget om de keel te bedekken.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-borstplaat.html
Roderick kan er ook voor kiezen om een volledig kuras te dragen dat bestaat uit een borst- en rugplaat. Het kuras had in deze periode ook ‘tassets’, kleine stukken pantser die over het bovenbeen hingen om deze extra te beschermen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-borst-en-rugplaat-1460-1500.html
Helm en bevor
In de gotische stijl werd bijna uitsluitend de sallet gedragen. Dit werd vaak gedaan in combinatie met de bevor om de kin en nek te beschermen. Er zijn veel combinaties mogelijk voor de uitrusting van Roderick, dus hier zijn een aantal opties:
Bevor
De bevor beschermt de nek en kin als deze niet bij de helm zit inbegrepen. Dit onderdeel van een harnas was populair bij zowel gewone soldaten als men-at-arms, omdat het makkelijk te combineren was met verschillende open helmen, maar ook half-gesloten helmen zoals de sallet.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/open-bevor.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gotische-bevor-1450-1500.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gorget-met-bevor-1480-1500.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/franse-pantserkraag.html
Sallet
De sallet was een helm die zowel met of zonder vizier werd gedragen. Deze helm had geïntegreerde nekbescherming van achteren, maar was open van de voorkant. Hierdoor kon de helm zowel los als met een bevor / gorget worden gedragen. In de vijftiende-eeuwse gotische stijl van het Heilige Roomse Rijk werd haast uitsluitend een sallet gedragen, door gewone soldaten, ridders en zelfs de keizer.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/zwitserse-sallet-1490-1500.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/bourgondische-sallet.html
Arm en schouderpantser
Het armpantser
https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-pauldrons-1460-1500.html
Pantser handschoenen of Pantser wanten
In de late vijftiende eeuw waren er twee vormen van gepantserde handschoenen als onderdeel van een harnas: pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming of pantserwanten. De eerste bood meer bewegingsvrijheid terwijl de tweede de hand beter beschermde. Het is aan jou de keuze welke van deze vormen van pantserhandschoen je gebruikt in jouw samenstelling.
Pantserhandschoenen met individuele vingerbescherming
https://www.celticwebmerchant.com/nl/duitse-pantserhandschoenen-1450-1500.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/hoffelijke-pantserhandschoenen.html
Pantserwanten
https://www.celticwebmerchant.com/nl/laat-middeleeuwse-gotische-pantserhandschoenen.html
Beenpantser
Het beenpantser dat Roderick draagt bestaat uit boven- en onderbeenbescherming in de gotische stijl. Het zit vastgemaakt aan zijn arming doublet aan de hand van veters met netselspietsen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/geribd-beenpantser-1460-1500.html
In de vijftiende eeuw werden ook pantser voor de voeten gedragen, bekend als sabatons. Dit maakte lange periodes lopen in harnas een stuk zwaarder, dus het werd vaak alleen door cavalerie gebruikt.Of je ervoor kiest om wel of geen sabatons aan te doen is een kwestie van persoonlijke voorkeur.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/15de-eeuwse-sabatons.html
Pantserriem
Vaak was een arming doublet of ander gambeson voorzien van punten om pantser voor het onderlichaam aan vast te hangen, maar dit was niet altijd het geval. Om beenstukken en maliënrokken vast te maken aan het lichaam werd daarom vaak een pantserriem gedragen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-zwart.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/middeleeuwse-pantserriem-naturel.html
Wapens
Als wapens gebruikt Roderick een paalbijl en een langzwaard.
Paalbijl
Als primaire wapen gebruikt Roderick zijn paalbijl. De paalbijl was een vorm van paalwapen dat werd gebruikt door zwaar gepantserde ridders en men-at-arms. Het leek op de hellebaard, maar was vaak korter en had een strijdhamer op het hoofd van het wapen, terwijl de hellebaard vaak een hoek had om mensen van hun paard of hun benen te trekken. Met deze hamer was de paalbijl beter geschikt om te gebruiken in een gevecht tegen andere zwaar gepantserde tegenstanders.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/paalbijl-1475.html
Langzwaard
Door ontwikkelingen in harnas begonnen ridders en men-at-arms in de veertiende eeuw tweehandige zwaarden te gebruiken in plaats van een zwaard en schild. Deze langzwaarden konden worden gebruikt om mee te hakken en steken, maar hadden ook meer bereik en konden met meer kracht worden gebruikt dan eenhandige zwaarden. In de vijftiende eeuw, toen plaatpantser verder werd ontwikkeld naar het volledige harnas, veranderde de manier waarop langzwaarden werden gemaakt om ze effectief te maken tegen gepantserde tegenstanders.
Het langzwaard dat Roderick gebruikt is een voorbeeld van deze ontwikkeling. Het heeft een zeer dun lemmet dat is bedoeld om in de zwakke plekken van plaatpantser te kunnen steken. Volgens de veel gebruikte typering van de Britse historicus Michael Oakeshott kan het worden geclassificeerd als een type xviiib.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/oakeshott-type-xviiib-zwaard.html
Het perfecte harnas
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, waren harnassen niet bedoeld om de drager volledig onaantastbaar te maken. Pantser was altijd een compromis tussen mobiliteit en bescherming. Dit compromis kan goed worden gezien in het verschil tussen oorlogs harnassen en toernooi harnassen (al onze harnassen zijn oorlogs harnassen). Tijdens toernooien werd veel sterker maar minder mobiel pantser gedragen om de drager zo volledig mogelijk te beschermen tegen de stoot van een lans. Dit kon omdat toernooien niet bedoeld waren als een schouwspel en niet als een strijd van leven of dood. Op het slagveld was mobiliteit veel belangrijker, waardoor oorlogs harnassen minder bescherming boden, maar minder zwaar waren en de drager zich veel vrijer kon bewegen.
Harnassen werden in de geschiedenis gedragen door mensen die volledig getraind en gespecialiseerd waren in het voeren van oorlog in de tijdsperiode waarin ze leefden. Er is te zien dat deze mensen veel keuzes maakten tussen bescherming en mobiliteit, die vaak neerkwamen op functie en persoonlijke voorkeur. Zo droegen veel voetsoldaten minder bescherming op hun onderbenen omdat dit comfortabeler was om in te marcheren maar was de cavalerie vaak meer volledig gepantserd. Ridders kozen er soms voor om hun handen te beschermen met pantserwanten waarin de vingers niet konden bewegen, maar soms juist met pantserhandschoenen met individuele vingers. Bedenk wat voor jou belangrijk is en pas je harnas onderdelen en samenstelling aan op eigen voorkeur.
Op Middeleeuwse slagvelden droeg alleen de aristocratie volledig op maat gemaakte harnassen. De rest van de legers droegen harnassen die bij elkaar verzameld waren of overgenomen waren van vorige dragers. Deze soldaten pasten deze verzamelde stukken pantser aan op hun maat en versierden het door religieuze symbolen en de heraldiek van hun heerser erop te schilderen. De harnas onderdelen die wij verkopen zijn niet op maat gemaakt, maar zijn wel afstelbaar. Als eigenaar van een harnas ben je regelmatig bezig om het harnas op jouw maten aan te passen zodat het zo comfortabel mogelijk zit. Dit kan je doen door riempjes te verlengen, riempjes toe te voegen, arm en beenstukken op te rekken en veters toe te voegen.
Voor meer informatie over het modificeren van maliën en pantser, zie onze kennisbank.