In deze blog bespreken we onze benadering van een völva. Deze völva is gebaseerd op de 9de eeuwse völva die nabij Roskilde in Denemarken is begraven. Regelmatig worden völva graven uit de Vikingtijd teruggevonden. Vaak zijn deze herkenbaar aan de toverstaf die in de graven is meegegeven. Regelmatig hebben de völva dure grafgiften meegekregen die aantonen dat ze een gerespecteerde maatschappelijke rol vervulden.
Wat is een völva?
In het Germaanse en later Oudnoorse (Viking) heidendom is een zieneres een vrouw waarvan gezegd wordt dat ze toekomstige gebeurtenissen kan voorspellen en tovenarij kan uitvoeren . Ze worden ook met veel andere namen aangeduid die "profetes", "stafdrager", "wijze vrouw" en "tovenares" betekenen, en ze worden vaak heksen of priesteressen genoemd , zowel in vroege bronnen als in moderne wetenschap. In de Noorse mythologie wordt de zieneres meestal aangeduid als völva of vala .
Zieneressen waren een uiting van de pre-christelijke, mogelijk sjamanistische tradities van Europa. Ze bekleedden een gezaghebbende positie in de Germaanse samenleving . Vermeldingen van Germaanse zieneressen komen al voor in de Romeinse tijd. Ze leidden soms gewapend verzet tegen de Romeinse overheersing en traden op als gezanten naar Rome. Na de Romeinse tijd komen zieneressen voor in Noord-Germaanse bronnen en in de Noorse mythologie. Zowel de klassieke als de Noorse bronnen impliceren dat ze toverstokken gebruikten, en beschrijven ze als zittend op verhoogde platforms tijdens seances.
In de oude Romeinse en Griekse literatuur worden de namen van verschillende Germaanse zieneressen vermeld, waaronder Albruna, Veleda, Ganna en, via een archeologische vondst, Waluburg. De Noorse mythologie vermeldt verschillende zieneressen, sommige van hen bij naam, waaronder Heimlaug völva, Þorbjörg lítilvölva , Þordís spákona en Þuríðr Sundafyllir.
In de Noord-Germaanse religie heeft de godin Freyja een bijzondere associatie met zieneressen en er zijn aanwijzingen dat de Viking prinses, Olga van Kiev, er een was, die diende als een "priesteres van Freyja" onder de Scandinavische elite in Kievan Rus' voordat ze zich tot het christendom bekeerden.
Het is onderwerp van wetenschappelijk debat of Germaanse zieneressen zoals de völva als sjamanistisch kunnen worden beschouwd. Archeologische vondsten hebben graven van zieneressen geïdentificeerd, waarin onder andere toverstokken en hallucinogene zaden zijn gevonden. Beoefenaars van seiðr werden geacht van gedaante te kunnen veranderen, ook wel bekend als hamhleypur, waarbij ze hun ziel in het lichaam van dieren of geesten konden plaatsen. Dit toont parallellen met het sjamanisme.
Seiðr (magie)
Seiðr was een vorm van magie in de Oudnoorse samenleving, beoefend tijdens de late Scandinavische ijzertijd. Het was verbonden met toekomstvoorspelling en beïnvloeding, en kwam voor in de Oudnoorse religie. Seiðr werd geassocieerd met de goden Óðinn en Freyja, en werd vooral door vrouwen beoefend. De praktijk nam af na de kerstening van Scandinavië, maar bleef bewaard in sagen en archeologische vondsten. Sommige geleerden zien seiðr als sjamanistisch, met visionaire reizen en spirituele magie. Het wordt genoemd in verschillende saga's, waaronder die van Erik de Rode en de Ynglinga saga.
Seiður werd beschouwd als de krachtigste vorm van magie onder de Noormannen en was gebaseerd op trance en zielereizen. Om seiðr te kunnen beoefenen, moesten mensen over speciale kennis en vaardigheden beschikken. Seiðr werd uitgevoerd op een seiðhjalli (een verhoogd houten platform) en omvatte een trance-toestand van de seiðkona (vrouwelijke beoefenaar), begeleid door zang. Het werd voornamelijk gebruikt tegen specifieke personen of om toekomstige gebeurtenissen te voorspellen.
Odin en seiðr
De Britse archeoloog Neil Price merkte op dat ‘het rijk van de tovenarij’ in de vele aspecten van Óðinn aanwezig was. In Lokasenna beschuldigt Loki Óðinn ervan seiðr te beoefenen.
Een mogelijk voorbeeld van seiðr in de Noorse mythologie is het profetische visioen dat aan Óðinn werd gegeven in de Vǫluspá door de völva, naar wie het gedicht is vernoemd. Haar visioen is niet expliciet verbonden met seiðr; het woord komt echter in het gedicht voor in relatie tot een personage genaamd Heiðr (die traditioneel wordt geassocieerd met Freyja, maar mogelijk identiek is aan de völva). De onderlinge relatie tussen de völva in dit verslag en de Nornen, de lotgevallen van de Noorse overlevering, is sterk opvallend.
Freyja en seiðr
Net als Odin associeert men de Noorse godin Freya met seiðr in de overgeleverde literaire bronnen. Freyja wordt in de Ynglinga-saga geïdentificeerd als bekend met de mysteries van seiðr en er wordt gezegd dat ze het aan Odin leerde.
Freya was de dochter van Njǫrðr. Hij was de eerste Æsir die de kunst van seiðr beheerste. Freya was daarbij de eerste die het offer leidde.
Seiðr praktijken
Seiðr hield verband met het uitspreken van spreuken ( galdrar, enkelvoud galdr). Beoefenaars waren mogelijk religieuze leiders van de Viking gemeenschap en hadden doorgaans de hulp van andere beoefenaars nodig om hun goden of geesten aan te roepen. Zoals beschreven in een aantal andere Scandinavische sagen, met name de Saga van Erik de Rode, maakten de beoefenaars verbinding met het spirituele rijk door middel van gezang en gebed. Viking teksten suggereren dat men het seiðr- ritueel gebruikte in tijden van inherente crisis, als een hulpmiddel om in de toekomst te kijken en om vijanden te vervloeken en te beheksen. Het zou gebruikt kunnen worden voor groot goed of vernietigend kwaad, evenals voor dagelijkse begeleiding.
Neil Price betoogt dat het zeer waarschijnlijk is dat sommige delen van de praktijk seksuele handelingen omvatten. Geleerden hebben benadrukt dat de staven fallische epitheta hebben in verschillende IJslandse sagen.
Toverstaffen (gandr of gǫndull)
In de Noorse magie worden toverstaffen aangeduid met termen als gandr of gǫndull, hoewel er geen exacte beschrijving van deze objecten bestaat. Een gandr kan mogelijk een houten schacht met een scherpe punt zijn geweest, maar de precieze vorm en functie blijven onderwerp van discussie.
De gandr beschouwt men vaak als een magische staf die werd gebruikt in praktijken zoals waarzeggerij en seksuele magie. Het is ook mogelijk dat de staf door de völva werd gehanteerd tijdens extatische rituelen. In deze toestand zou de staf dienen als hulpmiddel voor de ziel om te reizen.
Daarnaast suggereert men dat de seiðr-staven symbolische verbanden hadden met de god Odin, die zelf de meester van seiðr was, een vorm van magie die geassocieerd werd met profetie en manipulatie van het lot. Een van Odins attributen was een speer, en de staf met een samengestelde punt zou mogelijk als een symbolische speer kunnen worden gezien, die zijn macht en magische vaardigheden vertegenwoordigde.
Etymologie & Indo-Europese afkomst
Etymologie vertelt ons o.a. waar woorden vanaf stammen. Hiermee kan men ‘gaten’ opvullen waarvan archeologisch en literair weinig of geen bewijs is.
Er wordt aangenomen dat zowel völva als Seiðr afkomstig zijn uit het Proto-Indo-Europees. Het woord Seiðr, Proto-Germaans saiðaz is verwant aan het Litouwse saitas 'binden, vastbinden' en het Proto-Keltisch soito- 'toverij' (wat het Welshe hud en het Bretonse hud 'magie' betekent), allemaal afgeleid van het Proto-Indo-Europees * soi-to- 'touw, koord', en uiteindelijk van de Proto-Indo-Europese wortel * seH2i- 'binden'.
De Vroegmiddeleeuwse Germaanse Gothen noemden hun zieneressen haliurunnae (Gotisch-Latijn). Het woord komt voor in het Oudengels, hellerune ("zieneres" of "heks") en in het Oudhoogduits, hellirûna ("necromantie") en hellirunari ("necromancer"), en uit deze vormen is een eerdere Proto-Germaanse vorm χalja-rūnō(n) gereconstrueerd. Waarin het eerste element χaljō is , d.w.z. Hel , de verblijfplaats van de doden , en het tweede * rūnō ("mysterie, geheim"). In die tijd verwees het woord * rūnō nog naar gezang en niet naar letters ( rune ), En in de betekenis van "bezwering" werd het waarschijnlijk uit het Proto-Germaans in het Fins geleend, waar runo "gedicht" betekent.
De Volva en Seiðr waren geen op zichzelf staand Oudnoors fenomeen. Ook in andere Indo-Europese culturen praktiseerde men vergelijkbare magie. Veel Seiðr gebruiken kunnen direct worden gelinkt aan het Indo-Europees paganistische geloof.
De spintol, de snaar van het lot
In het Indo-Europees paganisme staat het lot centraal. Zelfs de goden hebben geen invloed op het lot dat een mens moet dragen. Ze kunnen je enkel helpen op het pad naar het lot.
Er is gesuggereerd dat, net zoals in de Griekse mythologie, het gebruik van een textielkoord verband kan houden met seiðr. Als seiðr echter 'het spinnen van het lot' inhield, zou dat de spinrok verklaren die vaak in graven van de Völva werd meegegeven. In ieder geval heeft de snaar betrekking op de ‘draden van het lot’, die de Nornir spinnen, meten en snijden.
Genderrollen en negatieve völva’s
Net als andere (proto-)Indo-Europese culturen was de Oud Noorse samenleving sterk eed gebonden. Het huwelijk was heilig en een belangrijke uiting van deze gebondenheid. Oudnoorse genderrollen waren rigide en de völva en seiðr kunnen in sommige contexten als schadelijk worden gezien. Woorden zoals Trollkona (trollen-vrouw), Skass of Skessa (heks of reuzenvrouw), verwijzen allemaal op een negatieve manier naar de völva. Sommige völva’s werden ervan beschuldigd mensen te manipuleren en mannen door middel van sex te verleiden en huwelijken te ruïneren. Sommige graven tonen mogelijke völva’s die na hun dood zijn onthoofd of waar grote stenen op het lichaam zijn gelegd zodat deze beoefenaar van magie niet terug uit het graf kon opstaan om de levenden te achtervolgen.
Ergi: onmannelijk of homoseksueel
Soms namen vrouwelijke beoefenaars van het ambacht jonge mannelijke leerlingen aan, en degenen die moeder werden, leerden de praktijk aan hun zonen. Hoewel het niet als iets respectabels werd gezien, was het niet ongewoon dat mannen betrokken waren bij seiðr- magie. Omdat men seiðr beschouwde als een vrouwelijke praktijk, werd elke man die eraan deelnam (seiðmaðr) geassocieerd met een concept genaamd ergi, de aanduiding van een man in de Noorse samenleving die onmannelijk, vrouwelijk en mogelijk homoseksueel was.
Ergi was een scheldwoord, het Nederlandse woord erg stamt ervan af. Echter maakten mannelijke völva’s of seiðmaðr wel degelijk deel uit van de Oud Noorse samenleving. De god Odin zelf is soms een seiðmaðr doordat hij seiðr meester is.
In verschillende Indo-Europese culturen zijn vergelijkbare tradities bekend. De Proto-Indo-Europese god Agdistis was mogelijk hermafrodiet. Een overgebleven traditie hiervan is de Hindi cult van Shiva Ardhanarishwara (de half-mannelijke, half-vrouwelijke vorm) waarbij de priesteressen transgender mannen zijn. Net als de priesteressen in de cultus van Cybele. Tot slot toont een archeologische opgraving uit Suontaka een Oudnoorse Transgender die met grote rijkdom is begraven en een belangrijke sociale status had.
Hoe moeten wij dit met onze moderne visie interpreteren? Waarschijnlijk ligt de waarheid ergens in het midden. We kunnen concluderen dat zowel ergi als völva zich aan de randen van de maatschappij bevonden. Hun manier van leven week af van de toekomst die families voor hun kinderen gepland hadden. (De samenleving was sterk hiërarchisch). Echter zien we dat beide in sommige gevallen hoog in aanzien stonden. Ze waren onaangetast door een eed of het huwelijk. Ze bekleedden een belangrijke rol binnen de stam of samenlevingsverband.
Echter zullen er natuurlijk ook machiavelliaanse völva’s en eiðmaðr zijn geweest, waarbij de geldigheid van hun praktijken dubieus waren en die zelfs zwarte magie deden. Deze beeldvorming werd na de komst van het Christendom mogelijk als voedingsbron gebruikt voor heksenvervolging.
Samenstelling völva van Roskilde
In de Deense stad Roskilde troffen archeologen een 9de eeuws vrouwengraf aan dat waarschijnlijk toebehoorde aan een völva. Het graf bevindt zich nabij een grafheuvel uit de bronstijd, die nabij een Neolithische grafheuvel is gebouwd. Later groef men een greppel aan de oostkant van de heuvel om hem groter te laten lijken dan de naburige neolithische heuvels. In de late bronstijd of het begin van de pre-Romeinse ijzertijd (ongeveer 600–400 v.Chr.) werden drie urnengraven aan de westkant van de heuvel begraven. Deze plek was ook in de Oudnoorse cultuur heilig.
Grafheuvels van de voorouders waren een doorgang naar de andere wereld, een andere laag in de kosmische levensboom de Yggdrasil. Het is niet ongebruikelijk dat Indo-Europese volkeren duizenden jaren lang dezelfde heilige plekken gebruikten. Het is ook niet ongebruikelijk dat de Indo-Europese volkeren hun doden begroeven op plaatsen die in het Neoliticum als heilig werden gezien. In de 8e - 9de eeuw n.Chr. besloot een Deense Viking gemeenschap om hier zijn doden te begraven. In totaal zijn 27 graven teruggevonden.
Graf A505 bevat twee vrouwen, een man, en geofferde dieren zoals een gespleten hond en een schaap foetus, allemaal bedekt door stenen. De drie individuen hadden ongewone begraving kenmerken, zoals een gedraaide schedel en een losliggende schedel in een "nest" van stenen. Deze afwijkingen wijzen op mogelijke rituele praktijken, waarbij één of meer van de overledenen als buitengewoon werden beschouwd.
In de Vikingtijd waren graven met meerdere personen soms een teken van een meester-slaafrelatie, waarbij de slaaf werd geëxecuteerd om de meester te vergezellen. Ook wordt gesuggereerd dat één van de vrouwen een völva was, een zieneres die de overledene begeleidde naar het hiernamaals. Een mogelijk bewijs hiervoor was een koperen voorwerp met een ijzeren lemmet, dat als een toverstaf kan zijn geïnterpreteerd.
De aanwezigheid van een hengst in graf A505 is opvallend, aangezien paardenoffers in Vikinggraven, vooral in Denemarken, meestal in mannelijke graven worden gevonden en vaak samengaan met rij-uitrusting, wapens en statussymbolen. In vrouwelijke graven zijn dergelijke offers zeldzamer en gaat het vaak om tuigage voor trekdieren. Dit graf, dat geen rijtuiguitrusting bevat maar wel een mogelijke magische staf, suggereert een andere vorm van hoge status, mogelijk gerelateerd aan magische of rituele rollen, zoals die van een völva.
In de Noordse mythologie hadden paarden een rituele functie, en in dit geval zou de hengst een psychopompos kunnen zijn geweest, een wezen dat de dode naar het hiernamaals begeleidde. Ook de behandeling van het lichaam van de vrouw, zoals het verwijderen van haar hoofd, zou een voorzorgsmaatregel kunnen zijn om te voorkomen dat haar geest terugkeerde om de levenden te kwellen, wat in verband kan worden gebracht met haar magische rol als uitvoerder van seiðr.
Ondanks het ontbreken van luxe objecten in graf A505, zoals vaak wordt gevonden in andere graven van vrouwelijke magiërs, onderscheidt dit graf zich door de zorgvuldige inrichting, de offers, en de complexe symboliek. Dit alles wijst op de bijzondere rol van de vrouw binnen haar gemeenschap, mogelijk als völva, een krachtige magische figuur.
Ketel
De völva van Roskilde werd begraven met een ketel. Mogelijk is deze ketel gebruikt voor het maken van magische dranken, maar sowieso zal deze ketel gebruikt zijn voor het maken van eten zoals stoofpotten. Ketels waren onmisbaar.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vroeg-middeleeuwse-ketel-10-liter.html
Messen
De völva van Roskilde is met twee messen begraven. Deze messen zijn praktische gebruiksvoorwerpen. Soms werden deze messen opgeborgen in luxe gedecoreerde schedes. Ook het leer van de schede werd vaak bedrukt met motieven. Messen zijn zowel nodig in alledaagse werkzaamheden als rituelen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/11de-eeuws-vikingmes-jorvik.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/vikingmes-9de-10de-eeuw-gotland-type.html
Toverstaf
De toverstaf was het meest kenmerkende voorwerp dat de völva van Roskilde meekreeg in haar graf. We hebben geen vergelijkbare toverstaffen in het assortiment dus we hebben onze eigen seiðr staf gebruikt. We hebben deze samengesteld uit verschillende artikelen plus een essenhouten staf. Deze staf symboliseert voor ons de natuur, waar onze Indo-Europees paganistische religie zijn oorsprong vindt en centraal staat.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderkaak-edelhert.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/onderkaak-ree.html
https://www.celticwebmerchant.com/nl/herten-schedel-met-gewei-en-kaken.html
Viking onderjurk
Allereerst draagt de völva een eenvoudige onderjurk. De onderjurk zorgde voor extra warmte en comfort. Daarnaast zorgde de onderjurk ervoor dat de bovenkleding minder snel vies werd en dus minder vaak hoefde te worden gewassen. Jurken werden geverfd met natuurlijke verfstoffen die sneller uitliepen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/rusvik-viking-jurk-lilia-naturel.html
Viking jurk
We hebben gekozen voor een witte viking jurk. Wit staat voor schoonheid en heiligheid. De o.a. De Germanen offerden voornamelijk witte runderen aan de goden en om de toekomst te voorspellen werden daarvoor behouden witte merries bestudeerd. Tacitus omschreef dat Germaanse priesteressen witte jurken droegen tijdens hun rituelen. Dit wit kan ook in het latere Christendom worden teruggezien.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/jurk-thora-naturel.html
Viking riem
In het graf van de völva van Roskilde zijn geen sporen van een riem gevonden. Mogelijk droeg ze een textiele riem zoals deze.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-riem-elina-blauw.html
Leren Viking riem
Om de messen aan haar middel te bevestigen hebben we alsnog een leren riem toegevoegd. Riemen houdt de kleding in vorm. Vaak worden veel van je bezittingen vastgemaakt aan je riem.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/gokstad-vikingriem.html
Schoeisel
Tacitus vermeldde dat Germaanse priesteressen tijdens hun rituelen blootvoets waren. Dit vinden we een erg mooie symboliek omdat de priesters dan direct contact maakt met moeder aarde. In het graf van de völva van Roskilde zijn geen restanten van schoeisel gevonden. Vandaar dat we gekozen hebben voor blootvoets. Eventueel zijn deze schoenen een passend alternatief:
https://www.celticwebmerchant.com/nl/viking-schoenen-alva.html
Bontmantel
Bont stond voor rijkdom. Er zijn geen bontmantels teruggevonden in het graf van de völva van Roskilde. Maar völva’s konden voor hun diensten prima bont krijgen als geschenk. Vandaar deze artistieke vrijheid.