Alle voor-christelijke Europese volkeren deelde een bredere (Proto)-Indo-Europese levensbeschouwing met elkaar. Voor mensen die zichzelf associëren met Indo-Europees paganisme en de traditionele Europese cultuur is het belangrijk om cadeaus te geven tijdens de feestdagen. In deze blog duiken we in de betekenis van geven en gastvrijheid in Indo-Europese culturen en ontdekken we waarom dit ritueel nog steeds een rol speelt in onze moderne samenleving.
Niets komt voor niets
Is cadeaus geven puur materialistisch? Niet volgens onze voorouders! Voor hen hadden cadeaus een veel diepere symbolische betekenis. Het ging niet alleen om het gebaar, maar om het herstellen van de balans in de samenleving en het in stand houden van de kosmische orde. Vanuit dit wereldbeeld dienen voor-christelijk mythologische en historische verhalen te worden gezien. Niets komt voor niets, daarvoor moet je iets geven. De bekende Latijnse uitdrukking do ut des benadrukt dit.
Geven om de kosmische orde
Wat bedoelen we met kosmische orde? Kort gezegd is het de natuurlijke balans die het universum draaiende houdt. Denk aan de Nornen, Matres en Moiren uit de mythologie, die als wevers van het lot deze orde bewaken. In de Vedische traditie wordt dit concept Rta genoemd, afgeleid van het Proto-Indo-Europese h₂r-tós (Xartus). Bekender is het Griekse woord Kosmos. Rta is een dynamische kosmos waarin fysieke objecten, zoals oceanen en hemellichamen, en abstracte concepten, zoals morele ontwikkeling, voortdurend in beweging zijn (gati). Alle elementen in het universum werken harmonieus samen volgens deze kosmische orde (samghatna). Alles werkt samen in harmonie, zowel in de natuur als in sociale structuren, dankzij de kracht van Rta. De loop der gebeurtenissen wordt gestuurd door onvermijdelijke wetten van oorzaak en gevolg. De Grieken noemden dit Logos en baseerden hun filosofie en wetenschap op deze 'logica'.
Mensen vinden hun ware vervulling door te handelen in overeenstemming met de wetten van Rta. Het negeren van deze wetten leidt tot chaos en lijden. Om welzijn te garanderen, is het noodzaak dat individuen hun daden afstemmen op deze kosmische orde. Dit proces heet dharma, afgeleid van het Proto-Indo-Europees *dʰer- (‘ondersteunen, vasthouden’).
Dharma omvat de principes en regels die de Rta ondersteunen. Het niet naleven van deze wetten resulteert in adharma, wat verstoringen in de natuurlijke balans veroorzaakt en leidt tot ellende en tegenslag.
Het Griekse woord kosmos betekent letterlijk "orde" of "geordende wereld," en stond in contrast met chaos, dat verwijst naar wanorde of de oorspronkelijke oertoestand zonder structuur.
Gastvrijheid als paganistisch geschenk
Gastvrijheid, ook wel het ghósti-principe, speelde een grote rol in Indo-Europese samenlevingen. Tussen 4500 en 3500 v.Chr. ontstond er een gast-gastheerstructuur, vooral bij de Proto-Indo-Europese herdersclans die over de steppen trokken. Tijdens zware seizoenen werd het belangrijk om lokale migraties binnen stamgebieden te reguleren. In het begin was gastvrijheid waarschijnlijk vooral gericht op verwanten en stamgenoten (h₂erós), maar dit breidde zich later uit naar anderen.
Het principe van wederkerige gastvrijheid bleef bewaard in verschillende talen, zoals het Latijnse hospēs ("gast, gastheer"), het Oudengelse ġiest ("gast, vreemdeling"), en het Oudkerkslavische gostĭ ("gast") en gospodĭ ("meester"). Dit principe komt ook terug in veel Indo-Europese mythologieën.
Gasten en gastheren hadden een wederzijdse relatie, gebaseerd op eden en offers. Het geven en ontvangen van gunsten ging vaak gepaard met rituele handelingen, waarbij de gast op een later moment gastvrijheid aan zijn gastheer moest tonen. Deze verplichting was zelfs erfelijk. In de werken van Homerus stoppen de krijgers Glaukos en Diomedes hun gevecht en wisselen geschenken uit wanneer ze ontdekken dat hun grootvaders een gast-gastheerrelatie hadden.
Het schenden van gastvrijheid werd als immoreel en illegaal gezien, en in de Oud-Ierse wetten stond het zelfs gelijk aan moord. Denk ook aan de schokkende Red Wedding scène in Game of Thrones, waar de Starks koelbloedig worden vermoord nadat ze als gast zout en brood aangeboden kregen.
Offeren: een gift aan de goden
Offeren, of bidden, was ook een vorm van geven en gastvrijheid. Tijdens een ritueel nodigde men de goden uit en gaf men offers. Als goede gastheer of -vrouw konden de goden in ruil daarvoor gunsten teruggeven. Voor meer informatie hierover, lees onze tekst over huisaltaars.
Geven is logisch
Het is dus logisch, (noodzakelijk) om cadeaus te geven aan iedereen die je helpt of gaat helpen op jouw pad dat je volgend jaar gaat bewandelen. Het is ook logisch om cadeaus te geven aan iedereen die jou iets heeft gegeven afgelopen jaar. Dat kan zowel een geschenk of iets ontastbaars zijn, zoals mentale steun. Dit doe je om de kosmische orde te herstellen. Zij geven en jij geeft iets terug - en andersom.
De Indo-Europese mythologie staat vol met geschenken, gegeven door koningen aan hun onderdanen of door mensen aan elkaar. En vooral geschenken tussen de goden en de mens en vice versa. In de meeste mythen en verhalen staan bij het geven van cadeaus koningen en krijgers centraal. Dit komt omdat mythen en verhalen vooral over hen gaan. Het is aannemelijk dat deze traditie in alle lagen van de bevolking voorkwam. De koningen en krijgers uit deze verhalen vormen daarin een voorbeeldfunctie.
Cadeaus geven als Romein
Verschillende Romeinse schrijvers maken melding van welke cadeaus men elkaar kon geven tijdens de Saturnalia (Romeins kerstmis ter ere van de god Saturnus). Martialis (Marcus Valerius Martialis) vermeldde het geven van kaarsen, poppetjes en gedichten: vaak korte humoristische gedichten die speciaal waren voor de ontvanger. Plinius vermeldt hoe hij zelf vaak cadeaus ontving en gaf. Hij benadrukt het belang van attentie en zorgvuldige selectie van het cadeau waarbij de relatie tussen gever en ontvanger centraal staat. Macrobius bevestigt de traditie van het geven van kleine geschenken, zoals kaarsen en beeldjes, en legt ook uit dat het feest een tijd was van gelijkheid en vrijheid, waarbij slaven en meesters van rol wisselden. In zijn biografie "De Vita Caesarum" (De Levens van de Keizers) vermeldt Suetonius dat de keizers, zoals Augustus, ook cadeaus uitdeelden aan het volk tijdens de Saturnalia.
Kaarsen & verlichting
Kaarsen en verlichting stonden symbool voor het brengen van licht in deze donkere dagen. Uiteindelijk wint het licht, het leven, altijd van de duisternis, de dood (tijd tussen samhain en Yule).
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/lantarens-licht/
Votiefbeeldjes
Poppetjes of votiefbeeldjes symboliseren bescherming en representeren beschermende krachten (geesten) of de goden zelf.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/pagan/houtsnijwerk-beeldjes-en-huisaltaren/pagan-beeldjes/
Gedichten
De (Proto)-Indo-Europese cultuur was sterk poëtisch. Woorden hadden betekenis en invloed binnen de kosmische orde.
Cadeaus geven als Viking
In de Oudnoorse literatuur is het geven van geschenken een belangrijk thema, zowel in historische als mythologische context. Wederkerigheid, eer en het versterken van sociale banden stonden centraal. Cadeaus geven was een manier om eer en sociale status te vergroten. Een genereuze gever kreeg respect, en het ontvangen van een geschenk bracht de plicht met zich mee om die eer te erkennen en wederzijds iets te geven. Het tegenovergestelde gold voor slechte cadeaus, die de gever in een slecht daglicht konden zetten.
In de Hávamál, een deel van de Poëtische Edda, wordt het geven van cadeaus gezien als een manier om vriendschappen te sluiten en te onderhouden. Wederkerigheid was essentieel: kreeg je een geschenk, dan werd verwacht dat je iets teruggaf. Zoals vers 41 zegt:
"Met een geschenk antwoordt men op een geschenk."
Het niet teruggeven van een cadeau werd als een belediging gezien en kon relaties schaden.
In de IJslandse saga's (Íslendingasögur) speelt het geven van geschenken vaak een rol in machtsverhoudingen en het onderhouden van vriendschappen of allianties. Geschenken werden uitgewisseld tussen heren en hun volgelingen, bondgenoten, of als onderdeel van huwelijksallianties.
In Egil’s Saga zien we bijvoorbeeld hoe krijgers en leiders geschenken uitwisselden. De hoofdpersoon, Egil Skallagrímsson, ontvangt kostbare geschenken zoals zwaarden en ringen van koningen en edelen. Deze geschenken waren niet alleen beloningen, maar ook een manier om Egil’s loyaliteit te verzekeren en sociale banden te versterken.
Laxdæla Saga beschrijft hoe geschenken tussen belangrijke families werden uitgewisseld om spanningen te verminderen of verbonden te smeden, bijvoorbeeld tijdens feestelijke bijeenkomsten of huwelijken. Deze cadeaus hadden zowel een ceremoniële als symbolische waarde.
Ook in de verhalen over Noorse koningen komt het geven van ringen, wapens en sieraden vaak voor. Zo gaf koning Harald Schonehaar ringen aan zijn krijgers als beloning voor hun trouw en moed.
Kleding cadeau geven
In de Vikingtijd waren de beste kledingstukken die Vikingen bezaten vaak een vorm van geschenken. Het geven van kleding was een belangrijk sociaal ritueel en weerspiegelde de rijkdom van de gever, vooral wanneer rijke Vikingen kleding schonken aan armere onderdanen. Dit geschenk droeg bij aan het versterken van de verhouding tussen beide partijen. Het geven van geschenken was echter niet uitsluitend voorbehouden aan de rijkere klassen; ook onder gelijken, of zelfs ondergeschikten aan hun heer, werden geschenken uitgewisseld.
De Hávamál adviseert om elkaar wapens en kleding te schenken. De saga's staan dan ook vol met voorbeelden van dergelijke geschenken, die vooral tijdens Yule werden gegeven. Hoewel de geschonken kleding vaak prachtig was, was deze niet altijd nieuw. De waarde van het kledingstuk werd vaak vergroot doordat het eerder door een stamhoofd of koning was gedragen. Omdat koningen werden gezien als afstammelingen van Odin, werd het dragen van hun kledingstukken geassocieerd met voorspoed en geluk.
Een voorbeeld hiervan vinden we in de Ljósvetninga saga, hoofdstuk 13, waar Guðmundr een prachtige mantel ontvangt van een handelaar die tijdens de winter bij hem verbleef. Dit geschenk werd gegeven als dank voor de geboden gastvrijheid. Reizigers ontvingen vaak kleding, maar dit moet gezien worden in het licht van het gastvrijheids principe.
Een ander belangrijk gebruik van het schenken van kleding was door vrouwen aan hun echtgenoten. Dit betrof nieuwe kledingstukken, die als liefdesgeschenk werden beschouwd en alleen tussen getrouwde stellen of tussen moeder en dochter of zussen werden uitgewisseld.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/kleding-cadeaus/
Wapens en sieraden
Wapens en sieraden hadden voor de Vikingen een diepe symbolische betekenis. Het geven van wapens benadrukte je status binnen de krijgscultuur, terwijl sieraden zoals armringen en torques symbool stonden voor rijkdom en vooral voor trouw. Ze waren vergelijkbaar met eed ringen of trouwringen.
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/sieraad-cadeaus/
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/wapen-cadeaus/
Cadeaus geven als Kelt
In de Táin Bó Cúailnge (De Runderroof van Cooley) worden geschenken beschreven als een belangrijk onderdeel van sociale en politieke relaties tussen koningen, krijgers en andere invloedrijke figuren. Cú Chulainn, de held van dit verhaal, ontvangt bijvoorbeeld geschenken van zijn koning, Conchobar mac Nessa. Deze geschenken, vaak wapens of eerbewijzen, benadrukken zijn status als krijger. In Fled Bricrenn (Bricriu’s Feest) speelt het geven van geschenken ook een rol, waarbij krijgers strijden om status en eer. Ze vechten niet alleen voor persoonlijke roem, maar ook voor erkenning en beloningen van hun koning.
In de Aided Muirchertaig Meic Erca (De dood van Muircertach mac Ercae) geeft de 5de eeuwse koning Muirchertach geschenken aan zijn krijgers en andere heersers om zijn macht en invloed te vergroten. Deze geschenken waren meer dan alleen materiële beloningen; ze symboliseerden zijn koninklijke grootmoedigheid en eer.
Geschenken geven zoals je voorouders
Wil je de traditie van gastvrijheid en het geven van geschenken in ere houden, net als je voorouders? Bezoek dan onze webshop voor een unieke selectie cadeaus met betekenis, die perfect passen bij de waarden van wederkerigheid en gemeenschapszin.
Onze cadeau pagina is geïnspireerd op giften die historisch aan elkaar gegeven werden. Of je nu op zoek bent naar kleding, prachtig votiefbeeldje, symbolische sieraden of een handgemaakt zwaard, wij hebben iets voor elke gelegenheid.
Maak jouw gebaar van gastvrijheid compleet en ontdek hoe onze geschenken niet alleen vreugde brengen aan de ontvanger, maar ook de verbinding met de oude tradities versterken. Klik nu door en vind het perfecte cadeau om jouw relaties te vieren!
Wapens
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/wapen-cadeaus/
Sieraden
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/sieraad-cadeaus/
Symboliek
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/geschenken-van-je-voorouders/
Kleding
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/kleding-cadeaus/
Verlichting
https://www.celticwebmerchant.com/nl/nieuw/cadeaus/lantarens-licht/